Demissionair minister Bruins prijst journalistiek, maar houdt vast aan omroepbezuiniging. NVJ noemt bezuinigen en hervormen onverantwoord

Demissionair minister Bruins (OCW) onderstreept het belang van pluriforme en onafhankelijke journalistiek. Tegelijkertijd verdedigt hij de omstreden bezuiniging van 100 miljoen euro op de publieke omroep. De NVJ reageert scherp: ‘Juist daarom is het onbegrijpelijk dat dit kabinet ervoor kiest om fors te bezuinigen op de publieke omroep. Bezuinigen en hervormen tegelijk is niet alleen onverantwoord, het ondermijnt de journalistieke functie die in deze tijd van desinformatie en maatschappelijke verdeeldheid harder nodig is dan ooit.’

Fotograaf: Joris van Gennip

Aansluitend op de Algemene Ledenvergadering van de NVJ was demissionair minister Bruins te gast die sprak over het belang en behoud van pluriforme, betrouwbare en onafhankelijke journalistiek. Hoewel de demissionair minister opende met alle lof voor de beroepsgroep uitte hij tegelijkertijd zijn zorgen over hun positie. Nederland is relatief stabiel, maar ook hier staan persvrijheid en pluriformiteit onder druk. Bruins benoemde in zijn toespraak de dalende oplagecijfers, concurrentie van streamingdiensten en sociale media, en de invloed van Big Tech. Deze partijen verschuiven de focus van algemeen naar commercieel belang, wat ‘de journalistiek én het publiek’ raakt.

Zorgen zijn er ook over het dalend vertrouwen in media, vooral bij jongeren, en politici die journalisten aanvallen: ‘Handen af van journalisten.’ Bruins benadrukte dat hij minister is van het hele medialandschap – publiek én privaat – en zich inzet voor landelijke én lokale pluriformiteit. Media moeten álle groepen in de samenleving vertegenwoordigen. Hij sprak hierover met studenten met verschillende achtergronden die zich niet herkennen in de media.

Om pluriformiteit te bevorderen verwees hij naar het werk van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Daarnaast wordt gekeken naar strengere regulering van Big Tech en samenwerking tussen publieke en private partijen, zoals in de ‘Kerngroep Nieuws’. Inspirerende voorbeelden ziet hij op lokaal niveau, zoals in Heerlen-Noord waar De Limburger via schoolprojecten het vertrouwen van kwetsbare doelgroepen wist te winnen.

Bruins onderstreepte het belang van onafhankelijk toezicht, een sterkere positie van de ombudsman en het belang van redactiestatuten. De overheid mag zich nooit met de inhoud bemoeien – die is van de media zelf. Hij pleitte voor betere verankering van redactionele autonomie in de Mediawet, de positie van de ombudsman losser maken van de NPO en vereisten voor redactiestatuten scherper vastleggen.

Bezuinigingen publieke omroep

Na zijn toespraak ging Bruins in gesprek met journalist en moderator Sophie van Oostvoorn. In dit interview stonden onder andere de bezuinigingen op de publieke omroep en de omroepstructuur centraal.

Op de vraag over de komende bezuinigingen terwijl de minister tegelijkertijd het belang van journalistiek vertrouwen benadrukt, wees de minister op de moeilijke keuzes die het kabinet moest maken door te investeren in koopkracht die echter gepaard ging met bezuinigingen. ‘Het ministerie van OCW is daarin duidelijk getroffen met een bezuiniging van 100 miljoen op de publieke omroep. Tegelijkertijd werken we aan een hervorming van het bestel, dat compacter en efficiënter moet worden. Waarbij ik het heel belangrijk vind om te benadrukken dat de journalistieke functie, met name op de NOS, in die hervorming sterk blijft. En dat er dus in het nieuwe bestel meer pluriformiteit is dan in het oude bestel.'

Wat verandert er precies aan de structuur van de publieke omroep?

‘Het streven is minder bestuurlijk gedoe en meer samenwerking via ‘omroephuizen’ in plaats van versnipperde omroepverenigingen. Hoewel het ledenmodel niet volledig verdwijnt, moeten ook andere vormen van maatschappelijke verankering zichtbaar zijn: via bereik, participatie of kwaliteit.’

De NPO en het College van Omroepen hebben de Kamer gevraagd de bezuinigingen terug te draaien. Hoe schat u die kans in?

‘De bezuinigingen en de hervormingen zijn in het Regeerakkoord los van elkaar ingezet. Daardoor krijg je dus dat lelijke effect dat die bezuiniging er al eerder is dan de hervorming. Maar dan nog, met die hervorming win je niet 100 miljoen. We gaan het verder zien in oktober. Nieuwe ronde, nieuwe kansen.’

Het plan is dat er geen nieuwe omroepen meer bij moeten komen. In principe moet de pluriformiteit intern geregeld worden in plaats van extern, wat het Nederlandse bestel zo uniek maakte. Blijft de publieke omroep dan vooral publiek omdat het door publiek geld betaald wordt of is de publieke omroep publiek omdat het voor en door publiek is?

‘Ik heb hier zelf ook lang mee geworsteld. Ik kom uit een politieke traditie waar verenigingen juist als de vertegenwoordiging van de samenleving worden gezien en dat je dus omroepverenigingen hebt. Tegelijkertijd besef ik dat als we ook over tien jaar nog een sterke publieke omroep willen hebben de concurrentiestrijd eruit moet en er meer gezamenlijkheid moet komen. En ik ben wel overtuigd geraakt dat dat alleen kan wanneer het hele stelsel radicaal anders wordt. Die externe pluriformiteit moet men duidelijk blijven maken, maar niet meer alleen op basis van ledenaantallen. Die zijn een indicator, maar er zijn tegenwoordig in de nieuwe tijd zoveel andere manieren zoals aantal views.’

Dus dan moet er op basis van de cijfers bepaald worden of de publieke omroep nog pluriform genoeg is?

‘Je hebt cijfers, maar ik denk ook dat je aan kwalitatieve doelen moet denken. Ik denk dat je de omroephuizen mag en moet vragen, wat zij doen om je worteling in de samenleving echt levend te laten zijn. Omroephuizen moeten laten zien hoe ze hun verbinding met de samenleving onderhouden. Dat kan via publieksactiviteiten of andere vormen van participatie. Het moet duidelijk zijn voor welk deel van de samenleving ze staan.’

Biedt de hervorming voldoende garanties voor een innovatieve NPO?

‘We zorgen voor strengere regels rondom bestuur en toezicht. Er komen maximale bestuurstermijnen; twintig jaar op dezelfde plek zitten kan straks niet meer. Ook de Wet Normering Topinkomens (WNT2) wordt strikter gehandhaafd.’

Reactie NVJ

De NVJ onderschrijft het belang van pluriforme, betrouwbare en onafhankelijke journalistiek, zoals ook door demissionair minister Bruins benoemd. Juist daarom is het onbegrijpelijk dat dit kabinet ervoor kiest om fors te bezuinigen op de publieke omroep. Bezuinigen en hervormen tegelijk is niet alleen onverantwoord, het ondermijnt de journalistieke functie die in deze tijd van desinformatie en maatschappelijke verdeeldheid harder nodig is dan ooit.

Daarnaast begrijpt de NVJ niet waarom ervoor is gekozen om eerst te bezuinigen en pas daarna te hervormen. Die volgorde vergroot de schade en verkleint de kans op een zorgvuldige en toekomstbestendige transitie. Tegelijkertijd zien we dat er in de overgangsfase naar het nieuwe bestel nauwelijks is nagedacht over het behoud van werkzekerheid, het beschermen van arbeidsvoorwaarden en daarmee het waarborgen van sociale veiligheid voor medewerkers in het bestel.

De voorgestelde hervormingen bieden onvoldoende garanties voor het behoud van kwaliteit, onafhankelijkheid en maatschappelijke verankering. De NVJ roept het kabinet en de Tweede Kamer dan ook met klem op om deze bezuinigingen terug te draaien en te zorgen voor waarborgen die de hervorming van het omroepbestel niet alleen bestuurlijk en organisatorisch verbeteren, maar ook inhoudelijk bijdragen aan een sterkere publieke omroep.