René Hendriks: ‘Ze zien duidelijk dat ik een camera heb en dat ik die camera richt’

‘Ons persbureau Regio15 zit in de hoek van het nieuws waarbij hulpverleningsdiensten ingezet worden, denk aan politie, brandweer, ambulance of KNRM. Dan heb je vaak met afwegingen van privacy en publiek belang te maken. We publiceren nieuwsfoto’s als we vinden dat die essentieel zijn voor het verhaal.’

Al dan niet herkenbaar

‘We hebben onszelf de regel opgelegd dat we geen foto’s publiceren van mensen die niet de keuze kunnen maken om uit beeld te stappen. Zoals: gezichten van mensen die afgevoerd worden door politieagenten – tenzij we ervoor kiezen om gezichten te blurren omdat de publicatie journalistiek belangrijk is. We zijn echter geen rechter en we zijn er ook niet om een publiciteitsstraf uit te delen. Verder brengen we nooit ernstig gewonde slachtoffers herkenbaar in beeld. In zulke gevallen kiezen we ervoor om bijvoorbeeld bij een ongeval ambulancepersoneel te fotograferen, of gezichten te blurren, of pas te publiceren nadat de politie aan ons heeft bevestigd dat de naasten zijn ingelicht. De reden dat we wel over een ongeval publiceren kan zijn omdat het desbetreffende kruispunt als levensgevaarlijk bekendstaat. Het publiek heeft het recht over zaken van publiek belang te worden geïnformeerd. Tegelijkertijd gaan we zorgvuldig om met de privacy en waardigheid van betrokkenen.’

Passanten hebben keuze

‘Na invoering van de privacywet Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) in 2018 zijn de klachten over toestemming toegenomen. Maar journalisten en fotojournalisten kunnen zich beroepen op de journalistieke exceptie. Een nieuwsfoto met een anoniem persoon is geen persoonsgegeven, het is gewoon een foto met een anoniem persoon op straat. Ik snap heel goed de bezwaren die mensen vaak hebben, maar passanten die niet in beeld willen hebben altijd de keuze om zich om te draaien of uit beeld te lopen. Ze zien duidelijk dat ik een professionele camera heb en dat ik die camera richt.’

Ansichtkaart of brief

‘Enkele jaren geleden maakte ik beelden naar aanleiding van het treinongeval in Voorschoten. Mensen werden opgevangen in een woonkamer en ik wilde het journalistieke verhaal vertellen van burgerhulp en fotografeerde vanaf de openbare weg.  Er was geen bezwaar, maar als dat er was geweest hadden de bewoners hun gordijnen kunnen sluiten. Zie het als het verschil tussen het versturen van een ansichtkaart en het versturen van een vertrouwelijke brief in een dichtgeplakte envelop.

Er geldt geen algemeen verbod om in openbare ruimtes of op de openbare weg te fotograferen. We zijn over het algemeen vrij om opnamen te maken van de omgeving en mensen. Toch worden we vaak bedreigd en ik schat dat we eens per drie maanden te horen krijgen dat iemand een advocaat inschakelt.’

Journalistieke vrijheid

‘We zijn nooit voor de rechter gedaagd. Er is wel gedreigd met een kort geding. Dat was naar aanleiding van een grootscheepse politiecontrole na een overval in een hotel. We hadden een foto waarop man en kenteken waren geblurd. Met die foto wilden we zeggen dat de politie actief op zoek was. De advocaat van de man kon ons geen antwoord geven op de vraag op basis van welk wetsartikel hij het kort geding aanspande. Uiteindelijk is er natuurlijk helemaal geen kort geding gekomen. De advocaat begreep ook wel dat het maken en publiceren van dat beeld niet strafbaar was. Gelukkig hebben rechters in Nederland de journalistieke vrijheid hoog in het vaandel staan. Je moet als tegenstander erg van goeden huize komen wil de rechter jou gelijk geven.’

Openbare ruimte

‘Vaak gaat het over de vraag wat openbare ruimte is. Samen met de NVJ en het Persvrijheidsfonds hebben we een zaak aangespannen tegen de Mall of the Netherlands. Vroeger was dit een winkelgebied met openbare straten en tegenwoordig een overdekt winkelcentrum met jaarlijks 15 miljoen bezoekers. De vraag is in hoeverre wij ons werk kunnen doen in de paden en op pleinen van de mall. We moeten in de mall kunnen fotograferen met de spullen die wij hebben, dus professionele camera’s. Maar de mall bracht in dat dat zonder toestemming alleen mag met een telefoon.’

Hoger beroep

‘De rechter benadrukte het belang van vrijheid van nieuwsgaring, maar de mall hoeft niet toe te staan dat dit met een professionele camera gebeurt. De telefoon is goed genoeg. Dat is onder meer vanwege het bestaande kunstlicht natuurlijk onwenselijk. Inmiddels zijn we in hoger beroep gegaan tegen de uitspraak.’

Rijkswaterstaat

‘Op onze server van Regio15.nl bewaren we afspraken voor nieuwe fotografen, zoals wat nieuws is. Of hoe we ons op de snelweg gedragen. Rijkswaterstaat bepaalt of we daar mogen werken, en we hebben rechtszaken gevoerd om dit recht als journalisten te krijgen. Rijkswaterstaat heeft nu richtlijnen uitgegeven voor hun weginspecteurs. Journalisten met een perskaart mogen daar werken mits zij zich aan een aantal regels houden. Dit soort afspraken, net zoals bij de Mall of the Netherlands, zijn cruciaal voor onze persvrijheid.’

Les aan politie

‘Om die reden vind ik het ook belangrijk dat politieagenten op de hoogte zijn van de samenwerking tussen politie en journalisten. Elke drie maanden geef ik les aan zo’n 60 tot 90 afgestudeerde agenten. Ik vertel hetzelfde verhaal over wat we wel en niet mogen. In Den Haag verloopt de samenwerking behoorlijk goed, afgezien van het wegsturen door een agent bij Tarwekamp na de explosie eind 2024. Maar dat had niet zozeer met privacy te maken maar met dat we in de weg zouden lopen, ondanks toestemming van de Officier van Dienst.

Over het algemeen kunnen we in Nederland ons journalistieke werk goed doen. We hebben weliswaar te maken met privacyregels maar er zijn journalistieke vrijstellingen waarmee we uit de voeten kunnen. En het is ook een kwestie van logisch nadenken over wat privaat is of niet.’

RENÉ HENDRIKS

René Hendriks is fotojournalist en onder andere oprichter van fotopersbureau Regio15 in de regio Haaglanden.