De werkgevers

In totaal heeft Nederland meer dan 500 journalistieke werkgevers. De meesten daarvan zijn klein en hebben slechts een handvol journalisten in die dienst.

Nederland telt in 2024 26 betaalde dagbladen. Daarvan richten er acht zich op het hele land en achttien op regionaal nieuws. Daarnaast zijn er in Nederland tien landelijke publieke omroepen en dertien regionale publieke omroepen. Wat radio en televisie betreft zijn er ook nog twee commerciële omroepbedrijven, ieder met diverse zenders, die zich mede bezighouden met nieuws.

Op lokaal niveau telt Nederland 234 lokale publieke omroepen. Een aantal lokale omroepen is inmiddels omgevormd tot streekomroep. De omroepen die dat nog niet hebben gedaan, moeten dat in de komende jaren gaan doen. Uiteindelijk zullen er tachtig streekomroepen zijn. Daarnaast zijn er in ons land circa 100 bedrijven die op lokaal niveau nieuws uitgeven. Deze bedrijven geven in totaal zo’n 700 huis-aan-huisbladen uit.

Naast de genoemde organisaties zijn er in Nederland nog tientallen andere bedrijven die in het journalistieke umfelt verkeren. Daaronder bevinden zich productiebedrijven die programma’s maken voor radio en tv, producenten en uitgeverijen van podcasts, vakmedia, straatmedia en onderwijsinstellingen die hun eigen journalistieke media maken.

De meeste banen bevinden zich in de uitgeefsector

De meeste banen in de journalistiek zijn te vinden bij de landelijke media. Bijna twee op de drie journalisten in loondienst werkt voor een landelijke krant, omroep, magazine of vakblad. Nog net geen kwart van de banen bevindt zich bij een regionaal medium. Bijna één op de tien banen is te vinden bij een lokaal medium of een streekmedium.

Bijna zes op de tien journalisten (56%) werkt in loondienst (circa 10.300 personen). Van hen werkt één op de drie voor uitgeverijen van nieuwsmedia, zoals DPG Media, Erdee Media Groep, FD Mediagroep, Nedag Uitgevers en Mediahuis. Het gaat om circa 3400 personen.

Ruim 20% van alle loondienstbanen is te vinden bij uitgeverijen van landelijke media. Bijna 13% van alle banen bevindt zich bij de regionale nieuwstitels. Naast nieuwsuitgeverijen zijn de landelijke publieke omroepen belangrijke werkgevers. 21,5% van alle redactionele loondienstfuncties is te vinden bij de landelijke publieke omroepen (ruim 2200 personen, net iets meer dan 2000 fte). Eén op de tien banen is te vinden bij de regionale publieke omroepen. Het betreft een kleine 1000 fte.

De landelijke commerciële omroepen zijn goed voor een kleine 3,5% van het aantal redactiebanen (circa 350 personen, ruim 320 fte). Ruim 10,5% van de banen bevindt zich bij de magazine-uitgeverijen, terwijl bijna 6% van de personen in loondienst werkzaam is bij uitgeverijen van vakmedia.

Veel vrijwilligers in de regio

De meeste journalistieke werkgevers zijn gevestigd in de Randstad. Maar vrijwel overal in het land bevinden zich journalistieke organisaties. Dat is met name te danken aan lokale omroepen, streekomroepen en hyper locals, die met kleine teams (en soms alleen vrijwilligers) het lokale nieuws brengen. Bij die lokale partijen zijn een kleine duizend journalisten in loondienst.

Samen zijn ze goed voor nog net geen 700 fte. Bij de lokale omroepen en de streekomroepen werken net wat meer journalisten en redacteuren in loondienst (circa 550 personen, ruim 350 fte) dan bij uitgeverijen van lokale media (ruim 400 personen, bijna 340 fte).

Met name de lokale en streekomroepen zijn in grote mate afhankelijk van het werk van vrijwilligers. Bij de 92 omroeporganisaties die in het kader van dit onderzoek data over het aantal vrijwilligers deelden, werkten gemiddeld 8 tot 9 vrijwilligers. Ter vergelijking: gemiddeld werken er bij die omroepen 2 tot 3 personen in loondienst in redactionele functies. Hoe de verhouding betaalde medewerkers en onbetaalde vrijwilligers bij de uitgeverijen van huis-aan-huiskranten is, is niet te zeggen. Daarvoor was te weinig data beschikbaar.

Grote jongens worden groter

Door fusies en overnames komen steeds meer media in handen van een steeds kleiner aantal bedrijven. Waar Nederland volgens data van het Commissariaat voor de Media in 2011 nog elf grote media-organisaties telde, zijn dat er anno 2024 nog vijf: NPO, DPG Media, Talpa Network, Mediahuis en Bertelsmann (waar RTL Nederland onder valt). Als de Autoriteit Consument en Markt (ACM) de geplande overname van RTL Nederland door DPG Media goedkeurt, zijn er nog vier grote spelers over.

De twee grote nieuwsuitgeverijen – DPG Media en Mediahuis – zijn veruit de grootste journalistieke werkgevers van het land. Uit jaarverslagen blijkt dat zij gezamenlijk bijna 3000 personen in dienst hebben in redactionele functies. Van de omroepen is de NOS de grootste journalistieke werkgever.

Van alle personen die in loondienst in de journalistiek werken, werkt ruim 28% bij DPG Media of Mediahuis. Als de overname van RTL Nederland doorgang vindt, groeit het personeelsbestand van DPG Media qua redactionele functies met een kleine 10%. Na die overname werkt 30% van de personen met een redactionele functie in loondienst, bij DPG Media of Mediahuis.

Voor freelancers is DPG Media de grootste opdrachtgever. In gesprek met Trouw stelde zakelijk leider Bart Verkade in juni 2022 dat er zo’n 4000 freelancers actief zijn voor het mediabedrijf. Dat betekent dat bijna 60% van alle journalistieke zzp’ers in enige vorm actief is voor DPG Media. De overname van RTL Nederland brengt daar weinig verschil in: RTL heeft een relatief klein freelancersbestand. Het omroepbedrijf heeft nog geen 100 freelancers voor zich werken.

Een ingewikkeld financieel plaatje

In kaart brengen hoeveel geld er precies omgaat in de journalistiek, is lastig. Veel van de kleinere spelers publiceren geen omzet- en winstcijfers, en bieden ook op verzoek geen inzage. Ook een aantal grote spelers maakt geen omzet- en winstcijfers openbaar. Talpa Network publiceert bijvoorbeeld zijn jaarcijfers niet. Mediahuis maakt dan wel omzetcijfers bekend, maar deelt geen data over de winst van de Nederlandse tak.

De cijfers die er wél zijn, laten een kleine omzetgroei zien in de dagbladsector. Voor de hele nieuwssector was er volgens brancheorganisatie NDP Nieuwsmedia in 2023 een lichte groei van bijna 1 procent. De omzet van alle leden van NDP Nieuwsmedia groeide tot 1,184 miljard euro. De omzetgroei bleef echter achter bij de forse inflatie in 2023.

Volgens NDP Nieuwsmedia haalden de grote nieuwstitels (bereik groter dan 305.000 personen) een minieme omzetgroei van 0,3%. De omzet van middelgrote titels (bereik tussen 160.000 tot 305.000 personen) steeg met 1,9%, kleine titels (bereik tot 160.000 personen) zagen hun omzet met 2,6% toenemen.

Bij DPG Media daalde zowel de omzet als de winst in 2023. De omzet zakte met 0,5% naar 1,12 miljard euro. Het bedrijf boekte 220 miljoen euro winst, een daling van 2,1%. Ook bij RTL Nederland daalde de omzet (617 miljoen euro, bijna 3% lager dan in 2022) en de winst (145 miljoen, een min van bijna 10%). Mediahuis zag de omzet van de Nederlandse tak in 2023 juist groeien met 2,7%, naar 578 miljoen euro.

Investeren in meer diversiteit

Werkgevers in de journalistiek proberen de laatste jaren de diversiteit op redacties te vergroten. Dat doen ze onder andere door middel van traineeships, waarbij soms specifiek wordt gezocht naar zij-instromers met een andere achtergrond.

Mede door deze projecten zijn journalistieke redacties diverser geworden ten opzichte van drie jaar geleden. Ruim de helft (52,55%) van de journalisten die deelnamen aan een enquête van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de NVJ, zegt dat er in de afgelopen drie jaar meer vrouwen op de werkvloer zijn gekomen.

Ruim vier op de tien journalisten (43,65%) ziet meer collega’s met een migratieachtergrond om zich heen. En één op de drie journalisten (34,62%) heeft nu meer lhbtqia+-collega’s op de werkvloer. Slechts een kleine groep deelnemers aan het onderzoek vindt de werkvloer minder divers dan drie jaar terug.