Gaan wij de Verenigde Staten achterna?

BESTUURSBLOG - In de Verenigde Staten verlaten journalisten het Pentagon omdat ze niet langer vrij hun werk kunnen doen. De publieke omroep wordt uitgekleed, verslaggevers beschuldigd van het verspreiden van nepnieuws en nieuwsorganisaties bedreigd met rechtszaken of geweerd van persconferenties. De journalistiek staat zwaar onder druk in het land dat ooit symbool stond voor vrijheid. Dat roept een ongemakkelijke vraag op: welke kant gaan wij op?

Afgelopen zaterdag deed ik verslag van het ‘No Tyrants’-protest in Amsterdam, onderdeel van het wereldwijde ‘No Kings’-protest. Miljoenen mensen uitten daarbij hun zorgen over de staat van de democratie in de Verenigde Staten en het leiderschap van president Donald Trump. Ik stond tussen demonstranten – sommigen verkleed als kikkers, een verwijzing naar de Amerikaanse demonstranten die zo proberen niet als terrorist of gewelddadig neergezet te worden. Het is om te lachen en om te huilen.

In een reeks leuzen hoor ik: “Als de vrije pers wordt aangevallen, wat doen we dan?” “We staan op! Vechten terug!” Dat blijft hangen, want ook in Nederland neemt de druk op de journalistiek en de democratie toe. Journalisten worden uitgescholden, geïntimideerd en aangeklaagd – denk aan de journalisten die recent zijn belaagd na de extreemrechtse rellen in Den Haag, maar ook aan het toenemende aantal SLAPP-procedures.

Zoals NRC onlangs schreef, waaien trumpiaanse tactieken over naar Den Haag: de roep op een sterke leider groeit, politieke tegenstanders worden als vijanden neergezet en geweld uit het eigen kamp wordt gebagatelliseerd. Intussen waarschuwt de Nederlandse Orde van Advocaten dat de rechtsstatelijke fundamenten afbrokkelen: slechts drie van de vijftien geanalyseerde verkiezingsprogramma’s blijven binnen de rechtsstatelijke grenzen. Steeds meer voorstellen botsen met basisrechten.

Ook de persvrijheid is niet langer vanzelfsprekend. Uit de Politieke Persvrijheidmeter van Free Press Unlimited (FPU) blijkt dat slechts een paar partijen zich daadwerkelijk inzetten voor vrije media. Niet alle partijen – ook de grootste in de peilingen – erkennen en verdedigen het belang van onafhankelijke journalistiek.

Mag ik als journalist zo vrij zijn om te zeggen dat dit me zorgen baart? Zo vrij zijn om op te komen voor persvrijheid? Sommige partijen willen minder publieke omroep, minder kritische journalistiek. Daarom lanceerden de NVJ en FPU deze week samen een radiospotje: een oproep om stil te staan bij het belang van vrije journalistiek voor een gezonde democratie.

Want als de journalistiek wordt verzwakt, verliest de samenleving haar kompas. Zonder betrouwbare informatie kun je niet goed stemmen, geen macht controleren, geen misstanden blootleggen. Daarmee wordt de democratie benadeeld – en jij ook, welke politieke kleur je ook hebt.

Op 29 oktober mogen we stemmen. Laten we daarbij niet alleen kijken naar de mooiste verkooppraatjes over betaalbare boodschappen en loze leuzen, maar ook naar het fundament waarop alles rust: een vrije pers, een sterke rechtsstaat en de vrijheid om vragen te stellen. Dan hoef ik niet binnenkort weer op het Museumplein te staan – dan zelf in een kikkerpak.