9 wetenswaardigheden over de Dag van de Persvrijheid

1. Sinds 1993 wordt de Internationale Dag van de Persvrijheid gehouden op 3 mei

De Verenigde Naties en UNESCO stelden in dat jaar de jaarlijkse World Press Freedom Day in. Op deze dag worden wereldwijd de vermoorde journalisten herdacht en wordt solidariteit gevraagd voor collega’s die gevangen zitten of hun werk niet in vrijheid kunnen uitoefenen. Ook heeft de dag als doel om het debat te blijven voeren over persvrijheid.

2. Persvrijheid als onderdeel van de vrijheid van meningsuiting is opgenomen in onder andere de Grondwet

Persvrijheid is onderdeel van de vrijheid van meningsuiting en expressie. Dit recht is opgenomen in Artikel 7 van de Grondwet, artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en artikel 19 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten.

3. In Nederland wordt sinds 2003 op 3 mei (en soms op 2 mei) een evenement rondom een bepaald thema georganiseerd

Op 3 mei 2003 werd op initiatief van het Persmuseum een eerste bijeenkomst gehouden in het kader van de internationale persvrijheidsdag. Een jaar later spreekt burgemeester Job Cohen de eerste Persvrijheidslezing uit. Sindsdien wordt jaarlijks een binnen- of buitenlandse hoofdgast uitgenodigd voor de Persvrijheidslezing op 3 mei.

De organisaties Freedom House en Persvrijheidsmonitor brengen de stand van zaken rondom de persvrijheid internationaal en in Nederland naar buiten. Andere vaste onderdelen zijn workshops rondom persvrijheid en veiligheid. In 2015 kreeg dit evenement de titel Festival van het Vrije Woord.

4. De organisatie van het Festival van het Woord is in handen van het Persvrijheidscomité

Dit comité bestaat uit de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), NDP Nieuwsmedia, Free Press Unlimited, het Genootschap van Hoofdredacteuren, PEN, World Press Photo, het Persmuseum en Beeld en Geluid. De dag wordt financieel gesteund door Stichting Media en Democratie, Veronica, Persvrijheidsfonds en Ministerie van OCW.

5. In 2015 werd de hoofdgast uit veiligheidsoverwegingen pas op 3 mei bekendgemaakt

De komst van de Deense cartoonist, Kurt Westergaard, werd maandenlang stilgehouden uit veiligheidsoverwegingen. Toen in het najaar van 2014 de eerste contacten werden gelegd met Westergaard kon op dat moment niet worden voorzien dat enkele maanden later de aanslag op Charlie Hebdo in Parijs zou worden gepleegd en een schietpartij in een Deens cultureel centrum. Voor de organisatoren van het Festival van het Vrije Woord volgden zware afwegingen.

Het was onder andere te danken aan burgemeester Eberhard van der Laan die het een vanzelfsprekendheid vond dat het Festival in Amsterdam nooit zou worden afgezegd. Op de dag zelf was De Balie een van de zwaarst beveiligde panden.

6. Elk jaar wordt voorafgaand aan 3 mei een lijst gepubliceerd van landen met de mate van persvrijheid

Uit die lijst blijkt elk jaar dat de persvrijheid in de wereld onder druk staat. Slechts een minderheid van de wereldbevolking heeft toegang tot een vrije pers (13% in 2016). De landen die het slechtst scoren op persvrijheid zijn: Azerbeidzjan, de Krim, Cuba, Equatoriaal-Guinea, Eritrea, Iran, Noord Korea, Syrië , Turkmenistan, and Uzbekistan. (bron: Freedom House)

7. Nederland behoort tot de landen met de meeste persvrijheid, maar ook hier kan het beter

Nederland heeft jaarlijks een plaats in de top 5 van de wereldwijde persvrijheidindex. Maar ook in Nederland kan het beter. Zo is het aantal bedreigingen tegen journalisten gestegen (Een Dreigend Klimaat, 2017). Drie groepen journalisten worden het vaakst bedreigd: misdaadjournalisten die te maken krijgen met doodsbedreigingen uit het criminele circuit; foto- en camerajournalisten die probleemwijken ingaan of demonstraties verslaan; opiniemakers die via social media worden bedreigd.

De druk op vrijheid kan ook op een andere manier tot uiting komen: invallen door politie en justitie; het ondervragen naar bronnen; of door restrictieve wetgeving waardoor bronnen niet meer veilig zijn.

In de jaarlijkse Persvrijheidsmonitor wordt de stand van zaken rondom persvrijheid in Nederland uitgebreid toegelicht

8. De Dag van de Persvrijheid is vaak aanleiding om rond die dag onderzoeken over persvrijheid en/of bedreigingen tegen journalisten te publiceren

Een greep uit de belangrijkste onderzoeken in de afgelopen jaren:

2009 - ‘Rot op met die camera’, Frank Bovenkerk en Marjolein Odekerken – onderzoek over veiligheid van journalisten
2010 - Stop Politie (pdf), Frank Bovenkerk en Marjolein Odekerken
2011 - Effecten van de Wob (Kennis van de Wob loont) - mr. dr. Aline Klingenberg in opdracht van de NVJ
2017 - Een dreigend klimaat, Alex Brenninkmeijer en Marjolein Odekerken
2021 - Onderzoek Agressie en bedreiging richting journalisten, I&O Reseach in opdracht van PersVeilig
2022 - Vrouwelijke journalisten en veiligheid, I&O Research in opdracht van PersVeilig

9. Op 3 mei wordt de traditionele Persvrijheidlezing gehouden door een hoofdgast uit binnen- of buitenland

In de afgelopen jaren waren dit:

2004 - Job Cohen (burgemeester van Amsterdam)
2005 - Ayaan Hirsi Ali (publicist, auteur en voormalig politica)
2006 - Greg Dyke (oud-directeur BBC)
2007 - Geert Bourgeois (mediaminister België over wet bronbescherming)
2008 - Jonathan Zittrain (hoogleraar Internetbeheer en - regulering Universiteit Oxford en hoogleraar Rechten Harvard Law School)
2009 -Eberhard van der Laan (minister van Wonen, Werken en Integratie)
2010 - Peter Noorlander (directeur van Media Legal Defence Initiative, de organisatie die journalisten juridisch bijstaat)
2011 - Birgitta Jónsdóttir (initiator van het Icelandic Modern Media Initiative, IJslands parlementariër en voormalig woordvoerder van WikiLeaks)
2012 - Yasemin Çongar (adjunct-hoofdredacteur van de Turkse krant Taraf)
2013 - Egbert Myjer (rechter Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg)
2014 - John Goetz (Amerikaanse onderzoeksjournalist)
2015 - Kurt Westergaard (Deense cartoonist)
2016 - Nir Baram (Israëlische schrijver)
2017 - Ece Temelkuran (Turkse journalist en auteur)
2018 - Franklin Foer (Amerikaanse schrijver)
2019 - Sheila Sitalsing (journalist, columnist en scrhijver)
2021 - Bart Brandsma (filosoof en journalist)
2023 - Step Vaessen (internationaal correspondent)