Belangrijkste conclusies

De journalistieke arbeidsmarkt komt uit een periode van ‘hoogconjunctuur’. In de jaren vlak na de coronapandemie (van eind 2021 tot begin 2023) was de journalistieke arbeidsmarkt krap. Er waren relatief veel vacatures en het was relatief makkelijk om een baan te vinden.

De hbo’s en universiteiten leverden dan wel een gestage stroom studenten af (zij het met een forse dip in coronajaar 2020/2021) en de journalistieke mbo-opleidingen schoten als paddenstoelen uit de grond. Maar tot een overschot aan journalisten leidde dat niet. Waar werkgevers vóór corona nog honderden sollicitaties op vacatures kregen, was het eind 2022 voor hen knap moeilijk om aan mensen te komen. De verklaring daarvoor is breed.

Zo daalde het aantal afstudeerders in die periode tijdelijk vanwege de coronapandemie. En door de opkomst van diverse traineeships waren er ook meer banen te vergeven.

Die situatie was buitengewoon voor de journalistiek, een vak waarin het de afgelopen decennia juist steeds moeilijker werd om werk te vinden. Niet alleen werden redacties steeds kleiner, ook tarieven voor freelancers stonden jaren onder druk. Tijdens (en vlak na) de coronapandemie kwam er een verschuiving op gang. Er was nog altijd niet voor iedereen plek en gouden bergen verdienen zat er voor de meesten ook niet in. Maar de journalistieke arbeidsmarkt was een stuk gezonder dan voorheen.

Die buitengewone situatie bleek precies dat: buitengewoon. Sinds begin 2023 keert de journalistieke arbeidsmarkt weer terug naar ‘het oude normaal’. In 2023 en met name in 2024 werd het weer rap moelijker om aan een baan te komen. De vacatures stortten in die periode fors in. Voor het eerst in jaren liep de werkloosheid weer op. En voor een groot deel van de freelancers blijft het – ondanks hogere verdiensten – sappelen.

De huidige stand van de arbeidsmarkt

In de hier volgende passages zetten we voor alle zes deelgebieden van ons onderzoek de belangrijkste conclusies op een rij. In de hierna volgende hoofdstukken wordt per onderwerp dieper ingegaan op de data.

De journalisten

Nederland telt circa 18.500 journalisten en redacteuren. Afgezet tegen onze buurlanden hebben we per hoofd van de bevolking minder journalisten dan Duitsland (volgens het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het land er 100.000), maar meer dan België (uit recent onderzoek blijkt dat er in België 5069 journalisten zijn). Ruim de helft van de Nederlandse journalisten (56%) werkt in loondienst. Ruim één op de drie (37%) is zzp’er. (zelfstandige zonder personeel). Zo’n 7% is vanuit een uitkering of de bijstand op zoek naar werk.

Twee op de drie journalisten in loondienst werkt voor een landelijk medium. Het gros van hen woont in de Randstad. Hetzelfde geldt voor de zzp’ers: freelance journalisten wonen zelfs veel vaker in de Randstad dan zzp’ers in andere branches. Het zal ook niet verbazen dat ook werkgevers (en met name de grote) veelal vanuit de Randstad opereren.

De concentratie in de Randstad brengt het risico van blinde vlekken met zich mee. En hoewel journalisten de afgelopen drie jaar meer vrouwen, lhbtqia+ers en personen met andere culturele achtergronden op redacties zagen komen, blijven journalisten als groep veelal afkomstig uit de sociaaleconomische bovenklasse. Ondanks het feit dat er meer vrouwen van de opleidingen af komen, zijn met name oudere journalisten nog veel vaker man. De vakgroep is op weg diverser te worden, maar is nog altijd erg homogeen.

De werkgevers

Hoewel er veel verschillende journalistieke werkgevers zijn (we telden er meer dan 500), is er slechts een kleine groep grote spelers. Als groep zijn de uitgevers van nieuwsmedia de belangrijkste werkgevers. Eén op de drie personen in loondienst werkt bij een uitgever van landelijke of regionale media. Ook de publieke omroep is een belangrijke werkgever. 21,5% van de redactionele banen is te vinden bij de NPO, een kleine 10% bij de regionale publieke omroepen.

Eén derde deel van alle redactionele functies bevindt zich bij drie spelers samen: DPG Media, Mediahuis en de NOS. Voor freelancers zijn DPG Media, Mediahuis en Roularta Media Nederland de grootste opdrachtgevers.

Ondanks honderden kleine journalistieke werkgevers, is er een relatief beperkt aantal plekken om carrière te maken. Het aantal grote mediaorganisaties daalt al jaren. Waar Nederland in 2011 nog elf grote mediaorganisaties telde, zijn dat er nu nog vijf. Als de overname van RTL Nederland door DPG Media wordt goedgekeurd door de Autoriteit Consument en Markt (ACM), zijn dat er in de loop van 2025 nog vier.

De opleidingen

De journalistieke opleidingen op de verschillende hbo’s en universiteiten leverden in studiejaar 2023/2024 samen 472 nieuwe journalisten af. Dat zijn er een handvol meer dan in het jaar ervoor. De mbo’s reikten in 2023 307 diploma’s uit. De cijfers zijn, enige schommelingen daargelaten, al jaren redelijk stabiel.

Lang niet alle gediplomeerden gaan ook daadwerkelijk in de journalistiek aan het werk. Van de studenten die in 2023 afstudeerden had de helft aan het eind van dat jaar werk in de journalistiek. Van die groep werkte twee derde deel eind 2023 in loondienst, één derde deel was freelancer.

Afgestudeerden die niet in de journalistiek gingen werken, gingen vaak aan de slag als contentcreator of copywriter, of vonden emplooi in de marketing of communicatie. Een journalistiek diploma is dus geen garantie op journalistiek werk. En het is ook niet per se een vereiste. In 2024 had krap de helft van de journalisten (48%) een diploma van een journalistieke opleiding. Hoe jonger de journalist, hoe groter de kans dat hij wél een papiertje van een journalistiekschool heeft.

De vacatures

Eind 2022 – vlak na de coronapandemie - hadden journalistieke werkgevers veel moeite met het vinden van personeel. Dat blijkt uit publicaties in Villamedia uit die tijd. Werknemers hadden het werk voor het uitkiezen. Twee jaar later is die situatie compleet omgekeerd: het vinden van een baan in de journalistiek is weer als vanouds lastig.

Daarmee is de journalistieke arbeidsmarkt weer teruggekeerd naar de situatie van voor de coronapandemie. Dat blijkt ook uit de Spanningsindicator. Met dat onderzoek brengt het UWV voor verschillende beroepen in kaart hoe krap of ruim de arbeidsmarkt is. De markt voor journalisten is nu weer vanouds ruim, wat betekent dat werkgevers weinig moeite hebben om personeel te vinden. Sinds begin 2023 werd het vrijwel ieder kwartaal lastiger een baan te vinden in de journalistiek.

Een blik op de vacatures bevestigt dat. In 2024 gingen de vacatures voor redactionele functies hard onderuit. In het derde kwartaal van dit jaar verschenen er 33% minder vacatures online dan in dezelfde periode een jaar eerder. Vooral de vacatures voor vaste banen liepen hard terug: tussen juli en september werd in slechts 23% van de vacatures een vaste baan aangeboden. Naar zzp’ers en interimmers was nog wel vraag.

De freelancers

Na een jarenlange stijging is het aantal freelance journalisten het afgelopen jaar aan het dalen. Die daling wordt vooral veroorzaakt door een terugloop van het aantal fulltimers. De groep zzp’ers die parttime werkt als freelance journalist groeide de afgelopen tien jaar gestaag door. Sinds 2022 zakt het aantal fulltimers.

Toch werken freelance journalisten in het algemeen veel meer uren dan journalisten in dienst bij een werkgever. Journalisten en redacteuren in loondienst werken gemiddeld 31 uur per week. Dat is evenveel als het landelijk gemiddelde in alle branches binnen de Nederlandse arbeidsmarkt. Journalistieke zzp’ers ‘draaien’ wekelijks gemiddeld 37 uur, waarvan er 24 declarabel zijn. Freelance fotojournalisten werken gemiddeld 40 uur per week, waarvan er 23 declarabel zijn.

Staat daar wat tegenover? Freelance journalisten verdienden in 2023 gemiddeld 23% meer dan in het jaar ervoor. Deels komt dat doordat zij vaker dan voorheen inkomsten van buiten de journalistiek halen.

Toch blijft er een grote groep met lage verdiensten: de helft van de zzp’ers heeft op jaarbasis nog altijd een belastbaar inkomen van minder dan 30.000 euro. Werken als freelancer betekent in de regel dus veel uren maken voor relatief weinig geld. Eén op de vijf freelancers zegt dat hij liever in loondienst zou zijn.

De werkzoekenden

Na een jarenlange daling is het aantal journalisten dat op zoek is naar een nieuwe baan het afgelopen jaar weer gestegen. Dat is te concluderen uit het feit dat het aantal journalisten met een ww-uitkering oploopt.

De werkloosheid onder journalisten was in 2024 relatief hoog: van alle journalisten was in het derde kwartaal 7% op zoek naar een baan. Ter vergelijking: de werkloosheid onder de totale beroepsbevolking was in het tweede kwartaal van 2024 volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 3,5%. De werkloosheid onder journalisten was dus twee keer zo hoog als gemiddeld.

De werkloosheid onder journalisten is niet onder alle groepen gelijk verdeeld. Vrouwen zitten aanzienlijk vaker in de ww dan mannen. Dat is historisch gezien al jaren zo, maar het verschil tussen mannen en vrouwen groeide het afgelopen jaar. Journalisten van 50 jaar en jonger zitten daarnaast aanzienlijk vaker in de ww dan 50-plussers.

Onze verwachting is dat de werkloosheid onder journalisten het komende jaar verder stijgt. De recente daling in vacatures, en ontwikkelingen die boven de markt hangen (zie ‘Een blik vooruit’), scheppen geen rooskleurig beeld van de arbeidsmarkt. Als pleister op de wonde: journalisten die het moeilijk vinden een baan in de eigen branche te vinden, kunnen volgens onderzoek van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) wel in andere sectoren terecht.

Een blik vooruit

De recente ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zijn geen goed nieuws voor journalisten. Ook een blik op de toekomst levert geen vrolijk beeld op. Een aantal plannen van het kabinet-Schoof heeft naar verwachting een negatief effect op de arbeidsmarkt voor journalisten.

Allereerst heerst er nog altijd veel onzekerheid over de door het kabinet gewenste verhoging van het btw-tarief op media (van 9% naar 21%). Hoewel die verhoging in november in de ijskast werd gezet, is hij nog niet definitief van de baan. Als de btw-verhoging per januari 2026 doorgang vindt, zal dat volgens NDP Nieuwsmedia een zware klap zijn voor de markt. De brancheorganisatie voorspelt dat de btw-verhoging voor een krimp van 377 fte gaat zorgen.

Ook de overheidsbezuinigingen op de NPO, die het met ingang van 2027 jaarlijks met 156 miljoen euro minder moet doen, laten de journalistieke arbeidsmarkt waarschijnlijk niet onberoerd. De landelijke én de regionale publieke omroepen zijn samen een van de belangrijkste journalistieke werkgevers van het land. Hoewel nog niet duidelijk is waar de NPO precies op gaat bezuinigen, is de kans klein dat redacties helemaal buiten schot blijven.

Voor freelancers is het daarnaast ook een onzekere tijd. Allereerst vanwege de kans dat Nederland wéér een grote mediaorganisatie minder telt als de voorgenomen overname van RTL Nederland door DPG Media doorgang vindt. Hoewel RTL Nederland door die overname niet verdwijnt, tellen de zenders van de omroeporganisatie en alle andere titels van DPG Media na de overname voor de Belastingdienst als één opdrachtgever. Dat maakt het voor freelancers lastig om hun werk voldoende te spreiden. En het verslechtert hun onderhandelingspositie.

Voor freelancers die veel op redacties werken, wordt het daarnaast lastiger om hun werk te blijven doen. De Belastingdienst wil per 1 januari 2025 strenger gaan controleren op schijnzelfstandigheid.

Freelancers die op redacties werken en in een gezagsverhouding staan met hun opdrachtgever, lopen daarmee het risico op naheffingen en boetes. Voor de opdrachtgevers geldt hetzelfde. Ook het wetsvoorstel Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR) – dat op 1 januari 2026 als wet moet ingaan – maakt het freelancen op redacties om die reden lastiger. Of het wetsvoorstel ook daadwerkelijk wet wordt is nog niet zeker. De Raad van State heeft zich in november kritisch uitgelaten over het wetsvoorstel.

Toch sorteerde een aantal werkgevers in 2024 al voor op handhaving. Zij kondigden aan alleen nog maar te willen gaan werken met CAO-contracten en met zzp’ers die voldoen aan de strengere eisen van de VBAR. Veel freelancers voldoen daar momenteel niet aan.

Ook de ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie gaan de komende jaren invloed hebben op de journalistieke arbeidsmarkt. Wat die invloeden precies zijn is nog lastig te voorzien.

Om de exacte gevolgen van deze ontwikkelingen vast te stellen, is aanvullend onderzoek nodig. De NVJ gaat daarom door met de NVJ Arbeidsmarktmonitor. Het tweede rapport verschijnt eind 2025/begin 2026.