10 regels waarmee je onderbouwt dat je betrouwbaar en verifieerbaar bent

Elke journalist herkent ze: de ethische regels volgens de Code van Bordeaux. Als de code niet ooit via je journalistieke opleiding is bijgebracht, dan toch zeker wel via een ethische stijlgids of het redactiestatuut bij krant of journalistiek programma. Maar hoewel journalisten dagelijks ethische afwegingen maken, is het uitdragen van journalistieke gedragscodes geen alledaagse kost. En waarom zou je ook als je zelf weet dat je je werk op basis van alle ethische vinkjes hebt gedaan?

Toch is de journalistieke beroepsethiek van cruciaal belang om de waarden en normen van de journalistiek te onderscheiden van andere vormen van openbaarmaking, zoals voorlichting, reclame of desinformatie. De overload aan informatie in de huidige mediasamenleving is nauwelijks meer controleerbaar en zeker niet meer onafhankelijk. Dat maakt dat het onderscheid van onafhankelijke journalistiek harde noodzaak is geworden.

De NVJ stelde daarom een frisse modernisering van de gedragscode samen op basis van de Code van Bordeaux. De NVJ Code die hieruit is voortgekomen is geen dik manifest, de ethiek van het vak is ingedikt tot iets wat iedereen kan onthouden en wat makkelijk past op briefpapier of bij je perskaart. Tien korte regels die de journalist onderscheiden van iedere andere aanbieder van informatie; tien argumenten waarmee de journalist onderbouwt dat hij of zij betrouwbaar en verifieerbaar is.

Waarom kiest de NVJ voor een sterk vereenvoudigde NVJ Code in plaats van de bestaande journalistieke beroepscodes?

Thomas Bruning: ‘De vraag om dit te doen kwam uit de beroepsgroep zelf. De bestaande coderegels op websites en in boeken waren een beetje ondergesneeuwd geraakt, terwijl het belang ervan alleen maar is toegenomen. Want hoe onderscheid je op social media een onafhankelijke journalistieke productie van de informatie die afkomstig is van commerciële partijen of politici? We moeten als beroepsgroep van onafhankelijke journalistiek goed zichtbaar zijn. Het bestuur en de beleidsteams binnen de NVJ zijn hiermee aan de slag gegaan. De inhoud moest zo goed en eenvoudig geformuleerd zijn, dat je één oogopslag ziet waar het vak voor staat.’

Wie is journalist en wanneer ben je betrouwbaar en verifieerbaar?

‘Ons antwoord is steevast en onveranderlijk: iedereen die het journalistieke vak als professional uitoefent en daarbij de regels van het vak volgt, beschouwen wij als journalist. Maar de NVJ is géén zedenmeester of scheidsrechter van de journalistiek. De NVJ Code moet zowel de eigen beroepsgroep als het brede publiek bewust maken van het bestaan van de tien regels en de intentie ervan: hier staan wij als journalisten voor en hier kun je ons op afrekenen. Het is aan het publiek om een oordeel te vellen of een journalist zich als onafhankelijke professional heeft opgesteld. Of aan de rechter of de Raad voor de Journalistiek om te oordelen of een journalist over de schreef is gegaan.’

Hoe gaat de NVJ Code ingezet worden?

‘We zullen vanaf dit jaar de NVJ Code campagnematig inzetten door de ethische regels frequent onder de aandacht te brengen. Dat doen we onder andere door ambassadeurs van de NVJ het woord te geven. Waarom vinden zij het zo belangrijk om in hun werk onafhankelijk en transparant te zijn, hoor en wederhoor toe te passen en hun bronnen te beschermen? En wat komen zij tegen in de uitoefening van hun vak? We hopen te bereiken dat journalisten zich in hun motieven herkennen en dat zij zich bewuster worden van hun eigen identiteit als professioneel journalist. We zien de NVJ Code als een hulpmiddel, waarmee journalisten kunnen laten zien wat de ethische regels zijn en waarin zij zichzelf herkennen als vakman en -vrouw.

Uit onderzoek blijkt dat jongeren tussen de 15 en 24 jaar zichzelf overschatten in het herkennen van nepnieuws

Overigens willen we deze boodschap ook aan een breed publiek uitdragen. De NVJ Code als toetssteen voor de buitenwereld om te laten zien wat een journalist nu specifiek een professionele journalist maakt. En aan jongeren! Heel belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat jongeren tussen de 15 en 24 jaar zichzelf overschatten in het herkennen van nepnieuws. Dan helpt het om hen het verschil te laten zien tussen een filmpje van het ministerie van Defensie of een onafhankelijke reportage over dat ministerie. Of de vraag stellen of Yvonne Coldeweijer zich journalist mag noemen. Onze bezoeken aan eerstejaars studenten journalistiek geven een mooi inzicht hoe jonge studenten met dit soort vragen omgaan. De conclusie van hun interne opdracht was dat er geen hard antwoord te geven is: je zou haar journalist kunnen noemen want ze probeert misstanden naar boven te halen; maar op dit moment wel een hele slechte journalist die alle regels aan haar laars lapt.’

Wat zullen we nog meer gaan merken van de NVJ Code?

‘We zullen de NVJ Code meesturen bij de uitgifte van perskaarten, waarmee je tegelijkertijd duidelijk maakt waar de perskaart voor staat. De perskaart is geen exclusieve toegang tot het beroep, maar je laat wel zien dat je als professional je werk uitvoert. Verder zul je de NVJ Code in allerlei communicatie en kanalen tegenkomen. Anderzijds willen we ook bereiken dat journalisten zelf de NVJ Code uitdragen en met trots laten zien waarin zíj zich onderscheiden. Daarom zullen we ook op de website downloadmogelijkheden bieden voor journalisten die de NVJ Code in hun eigen uitingen mee willen nemen.

Wat zijn dan die grenzen van privacy? Wanneer heb je nou voldoende hoor en wederhoor toegepast? Wat is eigenlijk een feit?

En ik hoop dat we als vereniging hiermee ook de dialoog aangaan. De tien gedragsregels bij elkaar zijn leidend – nogmaals: hier staan we voor en hier kun je ons op afrekenen –, maar elke individuele regel kan ook een discussie uitlokken. Wat zijn dan die grenzen van privacy? Wanneer heb je nu voldoende hoor en wederhoor toegepast? Wat is eigenlijk een feit? En vertelt een bewerkte foto van Kate Middleton de waarheid of niet en hoe ga je daarmee om? Het zijn allemaal fluïde grenzen die jij als journalist invult met de wetenschap dat je kunt worden aangesproken op mogelijke fouten of onzorgvuldigheden. Dat is niet onze taak, we zijn geen waakhond. Wat we wel bieden zijn de faciliteiten. Dat het discussies oplevert is alleen maar goed en belangrijk. We horen graag wat de behoefte hierin is.’

Welke garanties hebben werknemers en freelancers van hun werkgever en opdrachtgever nodig, zodat ze die coderegels ook goed kunnen toepassen?

‘Allereerst de houvast om het vak op een professionele, kwalitatieve en geloofwaardige manier uit te voeren. Je kunt je zorgvuldigheid niet meer waarmaken als je niet de tijd en ruimte krijgt om een verhaal te checken. Je kunt je onafhankelijkheid niet waarmaken als je reclame mixt met redactioneel. Je publiek komt niet meer op de eerste plek als je niet over bepaalde onderwerpen mag publiceren. Het is aan de redactie om hier inkleuring aan te geven via het redactiestatuut dat de vrijheid waarborgt van een redactie.

En er is een duidelijke connectie tussen het uitventen van de NVJ Code en onze missie als NVJ om te zorgen voor veilige werkomstandigheden en goede arbeidsvoorwaarden, waaronder redactiestatuten en beloningen vastgelegd in de cao’s die wij met werkgevers afsluiten.’