Opinie: ‘De aangekondigde overname door DPG van RTL is geen zegen voor de democratie’

Nienke Venema benoemt in haar opinie in NRC van 24 januari jl. een urgent en serieus probleem; de mondiale macht van de techbedrijven vormt een bedreiging voor de democratie én de journalistiek. Maar dat probleem los je niet op door een ander probleem, de voortschrijdende mediaconcentratie in het Nederlandse taalgebied, dan maar te faciliteren. Dat schrijft Thomas Bruning, algemeen secretaris van de NVJ, in deze opiniebijdrage.

Fotograaf: Ruben Philipse

Laten we beginnen met die terechte zorg over de positie van de big tech-bedrijven. Feitelijk zijn het gigantische mediabedrijven met een enorme impact op de meningsvorming in grote delen van de wereld. Het gemak waarmee de eigenaren van deze bedrijven hun politieke agenda of die van anderen via hun mediabedrijven kunnen doorvoeren is alarmerend.

De enorme berg data, waarmee ze hun gebruikers manipuleren en afhankelijk maken is zorgwekkend en de monopoliepositie die gebruikers gevangen houdt in hun netwerken, vraagt absoluut om strengere wet- en regelgeving en strikte naleving van Europese regels.

Daarbij zorgen deze bedrijven er ook nog eens voor dat het verdienmodel van de onafhankelijke journalistiek voor een belangrijk deel is uitgehold. Zij hebben toegang tot het publiek in handen en daarmee een wezenlijk deel van de digitale advertentiegelden. Zelf besteden ze geen cent aan onafhankelijke journalistiek.

Schadelijke en misleidende inhoud

Fijn dus dat hier aandacht voor wordt gevraagd. We moeten liever vandaag dan morgen beginnen om deze techbedrijven uit de VS en China aan scherpere regels te binden.

We moeten hen als mediabedrijven beschouwen en ook op diezelfde manier reguleren. Ze dienen verantwoordelijk te worden voor de schadelijke en misleidende inhoud die ze verspreiden. En we moeten hun valse claim op “de vrijheid van meningsuiting” doorprikken.

En hen aanspreken als het gaat op hun marktmacht, die juist mediabedrijven extra risicovol maakt. Hun invloed op de publieke opinie is immers groot, zo zien we nu aan den lijve met X-eigenaar Elon Musk, die zijn media-macht inzet voor zijn politieke én economische agenda.

Denkfout

Venema maakt echter een denkfout door te stellen dat verdere mediaconcentratie in het Nederlands taalgebied noodzakelijk zou zijn om de democratie hier te redden van deze mondiale digitale macht. De aangekondigde overname door DPG van RTL is geen zege voor de democratie.

Daarmee probeer je het ene kwaad te bestrijden met het andere. Want net zoals de mondiale techspelers beschikt DPG nu al over een enorme hoeveelheid data van veel gebruikers. Zij kan met de optelsom van haar vele mediatitels nu al meer dan 90% van het Nederlandse publiek bereiken.

Als we dit bedrijf toestaan om dit bereik nog verder uit te breiden én hier verder geen stevige voorwaarden aan verbinden, scheppen we een lokaal bedrijf met dezelfde problematische kenmerken als Meta, X of Google. Want hoewel DPG nu een vrij politiek kleurloze eigenaar heeft, die zich nagenoeg niet met de inhoud van de DPG-titels bemoeit, kan dat bij een verkoop heel anders uitpakken.

Onafhankelijkheid kent grenzen

De grote journalistieke titels binnen DPG kunnen nu nog echt onafhankelijk opereren, mede dankzij goede redactiestatuten, die zorgen voor een strikte scheiding tussen de eigenaar van de titel en de redactie. Maar deze onafhankelijkheid kent ook duidelijke grenzen.

Als de eigenaar geen financiële toekomst meer ziet in een bepaalde titel, is het snel gedaan met het voortbestaan ervan. Veel tijdschriften binnen het DPG-concern ondervinden dat nu al aan den lijve.

Titels worden gemarginaliseerd, kopij wordt gedeeld en van onafhankelijkheid is binnen dit onderdeel van het concern nog maar weinig sprake. De redactiestatuten bieden nauwelijks bescherming tegen dit soort praktijken.

Bovenregionale kopij

Regionaal zien we eenzelfde beweging, waarin veel bovenregionale kopij gedeeld wordt over alle titels. En dan is er nog een ander soort macht, die een speler van deze grootte in de mediasector kan uitoefenen; inkoopmacht.

De concentratie in de markt heeft er de afgelopen jaren voor gezorgd dat de positie van freelancers in de journalistiek sterk is verzwakt. Een bedrijf als DPG heeft zo’n groot aandeel in de markt, dat zij eenzijdig de tarieven en voorwaarden kon bepalen, waarvoor freelance journalisten en fotografen hun werk moeten doen.

Het samengaan met het RTL-concern zou deze macht nog verder vergroten. We hebben als beroepsvereniging NVJ hier wel enige kentering in kunnen aanbrengen, met afspraken over minimumtarieven, maar gezond is zo’n situatie natuurlijk niet.

Tenslotte is het gebrek aan transparantie van het DPG-concern noemenswaardig. Daar waar de titels binnen het concern -terecht- bedrijven en overheid aanspreken op misstanden en openheid bedingen, blijft de financiële huishouding van het concern zelf grotendeels verborgen voor de buitenwereld. Ook is onduidelijk hoe het bedrijf omgaat met de data van zijn abonnees.

Genoeg redenen dus voor de ACM om kritische vragen te stellen bij deze overname. Over marktmacht en waarborgen voor de langere termijn over pluriformiteit en transparantie.

Of dit leidt tot een afwijzing van de fusie is in handen van de ACM. Het lijkt ons een goed idee, in het belang van de democratie en gezonde marktverhoudingen, dat de toezichthouder hier nauwkeurig naar kijkt.

En liefst vandaag nog een dossier opent over de positie van de grote digitale uitgeefplatforms in Nederland.