Bram Petraeus: ‘Ik heb een grote liefde gekregen voor die eindeloze studie van licht’

‘Mijn begin als fotojournalist is eigenlijk een grappig verhaal. In 2006 vond ik een camera in de trein, nadat twee jongens die daar zaten te blowen hem waren vergeten. Toen ik keek wat er op die camera stond, zag ik allemaal foto's en video’s van drugs en kogels. In plaats van dat ding in te leveren bij de politie, dacht ik: hiermee ga ik spelen! Zo ben ik eigenlijk begonnen met straatfotografie. Zo’n drie jaar later ben ik daadwerkelijk de fotojournalistiek ingerold. Eerst bij de lokale krant Amersfoortse Courant en later bij dagblad Trouw.’

Nieuwsgierigheid

De in de trein gevonden camera mag dan een toevallige impuls zijn geweest om de fotojournalistiek in te gaan, Petraeus heeft het vak inmiddels volledig omarmd: ‘Het romantische leven als fotograaf trok me aan, gewoon zo in de auto zitten en dan op plekken komen waar je anders niet zou komen. Toegang krijgen om dingen te mogen zien en ontdekken. Dit ontstond vanuit mijn leergierigheid. Ik ben altijd heel leergierig en observerend geweest, maar niet op de manier die op mij school werd voorgeschoteld. Ik was heel nieuwsgierig en wilde gewoon dingen leren door te zien hoe het er allemaal uitzag.’

De menselijke kant van de fotojournalistiek is een andere, belangrijke motivator voor hem. ‘Juist de gesprekken die je dan met mensen mag hebben, passen niet in het kader van het schoolsysteem. Door de fotografie vond ik mijn unieke manier van leren en ontdekken. Op school voelde ik niet die vrijheid om nieuwsgierig te zijn naar waar ik nieuwsgierig naar wilde zijn. Ik voelde die ruimte niet om breed geïnteresseerd te zijn, want het moest meer gaan over wat iemand anders had bepaald dat ik moest leren.’

Eindeloze studie van licht

Bram Petraeus is in grote mate een autodidact. Het was niet eenvoudig om zo te komen waar hij nu staat als persfotograaf. ‘In het begin was het heel erg worstelen met het licht. Veel van mijn foto's waren toch heel lelijk, ondanks dat de compositie goed was. Toen bleek dat de sleutel in het licht ligt. Waar het licht op valt, bepaalt het onderwerp. Vanaf dat moment heb ik een grote liefde gekregen voor die eindeloze studie van licht. Ik heb ook het idee dat ik daar nooit klaar mee ben. Je kunt altijd blijven leren, vooral met daglicht.’

‘Mensen vragen weleens: "Oh wat leuk dat je fotograaf bent, dan heb je zeker van je passie je werk gemaakt." Bij mij voelt het eerder andersom, ik heb van mijn werk mijn passie gemaakt. In het begin vond ik de techniek van de camera vooral frustrerend, maar toen ik dat eenmaal onder de knie had, voelde ik me vrij. Nu fotografeer ik ook gewoon naast mijn werk. Ik ben eigenlijk altijd bezig met beeldcompositie maken.’

Open blik blijven houden

Wat Petraeus betreft is elke foto een ontdekkingstocht, waarbij de onbevangenheid van de fotograaf een belangrijke rol speelt. ‘Bij mij gaat het altijd om gelaagdheid. Je kunt meerdere elementen in een frame plaatsen waardoor er een nieuw verhaal ontstaat. Een foto van de Eiffeltoren alleen is niet zo interessant, maar pas wanneer je iets ervoor plaatst wat invloed kan hebben op die Eiffeltoren, dat kan licht zijn, maar ook een heel ander onderwerp of een persoon die het weer een ander perspectief geeft, dan wordt een foto interessant en eigen.’

‘Een foto is eigenlijk net als een collage, een samenloop van omstandigheden die ik dan creëer. Ik hou ervan als er gewoon dingen voor mijn lens gebeuren die ik niet van tevoren zag aankomen. Net een donkere wolkenpartij of een mooie lichtval die zo ontstaat. Dan voel ik me zo gelukkig met die ontdekking.’

‘Als professionele fotograaf is het volgens mij de taak om die open blik te blijven houden, om zonder oordeel te blijven kijken. In principe kun je dan net zo'n interessante foto maken in je eigen straat als in Japan of India.’

Rennen of stilstaan

Zoals in elk vak, heeft de fotojournalistiek ook mindere kanten, erkent hij. ‘Wat ik soms wel lastig vind, is de onvoorspelbaarheid van het vak. Het is echt rennen of stilstaan. Na zo'n zestien jaar fotograferen, ben ik er wel redelijk aan gewend en heb ook een soort vertrouwen gekregen, maar toch is het vaak moeilijk om jezelf bezig te houden als je wat minder klussen hebt.’

‘Het kan wel lastig zijn dat mijn agenda vaak een week van tevoren nog leeg is. Dat maakt het ook heel leuk en spannend, maar het kan je ook onrustig maken en een beetje zenuwachtig dat je gewoon niet weet of je nog gebeld gaat worden. Die onzekerheid van inkomen zit er altijd in, dat maakt het wel lastig. Ik denk dat dat de reden is waarom heel veel mensen het niet volhouden in de fotojournalistiek.’

‘In het begin deed ik het verkeerd door gewoon veel te wachten tot ik gebeld werd voor klussen, dat werd wel frustrerend. Je moet er een soort flow in vinden, echt actief blijven, want het komt niet vanzelf. Soms is het moeilijk om dat vlammetje aan te houden.’

Allemaal redactioneel werk

Petraeus ‘rent’ voornamelijk op dagelijkse basis voor de dagbladen NRC en Trouw. Al zijn er ook andersoortige opdrachtgevers die voorbijkomen. ‘Ik heb onlangs een hele fotoserie gemaakt voor het Museum Catharijneconvent dat in een boek heeft geresulteerd. Verder werk ik voor verschillende vakbladen, maar niet voor reclamecampagnes. Het is allemaal redactioneel werk.’

Mensen vertrouwen en rust geven

Een fotojournalist is in principe een alleskunner, zij het dat elke collega in de loop der tijd een eigen specialisme ontwikkelt. Bram Petraeus vormt daar geen uitzondering op. ‘Ik kan mensen die aanvankelijk niet graag gefotografeerd worden vertrouwen en rust geven, zodat ze bij mij wel ontspannen worden. Ik kan goed levelen met alle rangen en standen in de samenleving.’ 

Hij doet vooral documentaire werk voor de media die zijn werk afnemen: ‘Van cultuur tot portretten. Alles heel erg menselijk. De thema's waar ik op gezet word, zijn binnenlandse documentaire verhalen. Bijvoorbeeld opdrachten waarbij je heel erg de wijk in moet gaan om mensen te portretteren.’

‘Mijn specialisme? De combinatie van orde scheppen in compositie (de invloed van Piet Mondriaan), gelaagdheid en dat de mensen in de situatie nooit alleen de situatie zijn, er altijd een menselijke laag op zit. Het gemakkelijke antwoord is: documentair en portret met mooi licht en compositie. Het is niet alleen het licht, want dan zou ik mensen in de studio gaan fotograferen, maar het is eigenlijk de situatie, het licht en een ontspannen mens. Dat zijn de kerningrediënten.’

‘Ik fotografeer vaak mensen of doelgroepen die misschien moeilijk te fotograferen zijn, die spanning ervaren om gefotografeerd te worden. Dan is het belangrijk dat ik ze help ontspannen.’ 

Goede blik zal blijven bestaan

In het huidige tijdperk van technologische stroomversnellingen met immer voortschrijdende digitalisering en de snelle opkomst van artificial intelligence lijkt het alsof de toekomst van vakfotografen zoals fotojournalisten, onzeker is. Bram Petraeus is het daar niet mee eens. Al ziet hij wel wat potentiële gevaren: ‘Goede fotografen zullen overblijven. Het gaat niet alleen om de techniek, maar om het menselijke, dat is iets dat AI nooit zou kunnen hebben.’ En de potentiële gevaren dan?  ‘Hoe verder de techniek gaat, hoe lager de gemiddelde kwaliteit wordt. Als je kijkt naar lokale kranten, die maken vaak gebruik van schrijvende journalisten die een foto maken. Die weten niets van hoe licht werkt, hoe een foto kan helpen een verhaal te vertellen. Die menselijke blik zal steeds duidelijker worden, om te kijken wat er op dat moment gebeurt.’

‘Ik heb goede hoop dat de goede blik zal blijven bestaan, omdat die goede blik het “perfecte plaatje” kan bevragen. Het moment zal zich nooit door AI alleen laten vangen. Misschien zal ik in de toekomst niet meer zelf op het knopje hoeven te drukken, maar ik moet wel op wandeling gaan om het moment te zien. Het is door mijn menselijke ervaring, gekleurd door eerdere ervaringen en inspiraties, dat ik door een beeld aangetrokken word en daar enthousiast van word.’

Lidmaatschap NVF

‘Een vakbond is belangrijk om de inkomens van fotojournalisten te beschermen, zodat deze meestijgen met de inflatie en de toegevoegde waarde wordt erkend. Zodat de kwaliteit hoog kan blijven in de fotografie, en meer kwantiteit niet langer leidt tot minder ruimte voor vakmensen.’

Lid van het Thomanerchor Leipzig, het koor waar Bach ooit zijn muziek voor schreef

Aan de Amersfoortse rivier de Eem, gemaakt voor het boek Amersfoort Bovengemiddeld