Docenten aan het woord

De training Fondswerving van journalist Lejo Siepe geeft inzicht hoe je als journalist projecten – of dat nu artikelen, een serie, documentaire of podcast is – gefinancierd kunt krijgen door een gift uit een fonds. Er zijn 16 fondsen in Nederland waar journalisten een beroep op kunnen doen.

Welke fondsen zijn er voor journalisten?

‘Er zijn inmiddels 16 fondsen voor lokale, regionale en landelijke journalistiek.  Een individuele journalist, een freelancer maar ook een redactie kan aanspraak maken op financiële ondersteuning. Het geld in publieke fondsen is – voor het merendeel – afkomstig van de overheid. Vermogensfondsen hebben meer geld beschikbaar. Bijvoorbeeld het Cultuurfonds, waar meer dan 400 fondsen op naam zijn ondergebracht.’

Hoe kan een journalist een gift krijgen uit zo’n fonds?

‘Een journalist kan zelf een fonds aanschrijven met een goed projectplan, een dekking en een begroting. Bij vermogensfondsen kun je alleen via een stichting eventuele subsidie krijgen. Je kunt zelf een stichting oprichten – maar dat kost natuurlijk tijd, geld en een notaris – of je kunt een stichting vragen de penvoering voor je te doen. Een museum dat ook een stichting heeft bijvoorbeeld, zou dat kunnen doen. Zo’n stichting heeft immers baat bij publiciteit in de vorm van een podcast, een serie artikelen of een boek, ik noem maar wat. Je zou dus moeten uitzoeken welke tentoonstellingen eraan komen en daar dan op inhaken met een voorstel.’

En dan?

‘De deelnemers aan mijn cursus leer ik hoe ze een projectplan, een dekking en een begroting moeten opstellen om via journalistieke fondsen zoals het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, financiering te krijgen. Ook leg ik uit welke spelregels ze moeten volgen. Dat is belangrijk, zeker als ze nog een keer financiering willen aanvragen.’

Voor wie is jouw cursus bedoeld?

‘De meeste deelnemers zijn freelancers die kampen met slecht betalende uitgeefconcerns. Ik leg uit dat ze beter in series kunnen denken, want voor een serie krijg je daar meer voor dan voor een enkel artikel. Voor de financiering van zo’n serie kun je een beroep doen op een fonds. Dan heb je een combinatie van financiering en verkoop van je serie. De ondersteuning van een fonds maakt dat de journalist toch kan leven van het werk dat hij of zij stopt in de serie, want een krant betaalt gewoon een standaard bedrag dat niet toereikend is.’

Ruben Venetiaan geeft cursussen in levensreddend handelen voor mensen die voor hun werk naar landen reizen waar medische hulp niet altijd toereikend is. Hij leert zijn cursisten wat ze in de eerste cruciale momenten moeten doen om iemand anders of zichzelf te redden. Dit doet hij onder meer met scenariotrainingen met acteurs.

Levensreddend handelen voor journalisten, leg eens uit?

‘Journalisten reizen veel naar gebieden waar conflicten zijn of andere fysieke risico’s dreigen. Ook bij demonstraties kan iets gebeuren. Het is handig als je in zo’n situatie weet hoe je moet handelen wanneer jij of diegene met wie je reist gewond raakt. Je kunt daarmee iemands leven redden en het zorgt er ook voor dat je zo’n gebeurtenis beter kunt verwerken dan wanneer je er bij staat en niet weet wat je moet doen.’

Doen veel journalisten en fotografen die naar conflictgebieden gaan, zo’n cursus?

‘Ik heb niet het idee dat journalisten meteen aan een medische training denken als ze naar een conflictgebied gaan, het leeft soms nog te weinig. Zeker bij freelancers, die zelf vaak alles moeten  financieren. Bij omroepen en kranten zie ik wel dat er meer aandacht voor veiligheid is. Een training levensreddend handelen is daar een onderdeel van.’

Wat leer je cursisten?

‘Ze leren hoe ze op die eerste cruciale momenten ervoor kunnen zorgen dat organen blijven werken. Bijvoorbeeld door bloeden te stoppen. En ik leer ze wat ze moeten doen bij secundaire wonden aan armen of benen. Auto-ongelukken zijn nog steeds het grootste gevaar voor journalisten en fotografen. De kans dat je in een auto-ongeluk terecht komt kun niet helemaal voorkomen, maar door een medische training kun je wel de gevolgen van dat ongeluk beperken.’

Hoe ziet je cursus eruit?

‘Ik laat mensen situaties zien en ervaren, inclusief de bijbehorende emoties. Ze ervaren dat ze toch op de juiste manier kunnen handelen in een gevaarlijke situatie. Ik werk met ervaren trainingsacteurs, wonden, bloed en externe prikkels, bijvoorbeeld geschreeuw van de gewonde. Natuurlijk is één dag niet voldoende om álles te kunnen, maar ik hoor altijd terug dat de training wel beklijft, zeker als mensen al ervaring hebben. Na de training voelen zij dat zij durven te handelen als er een gewonde is; ze begrijpen beter wat ze moeten doen en hoe.’

Laura Postma is freelancejournalist en voormalig correspondent in Praag en de Verenigde Staten. Momenteel woont ze in Israël en werkt ze aan haar promotieonderzoek. Voor de NVJ geeft ze een cursus over correspondentschap.

Wie verwacht je op je cursus correspondentschap?

‘Mensen die écht interesse in een correspondentschap hebben. Dit zijn vaak mensen die al ervaring hebben in het buitenland of graag naar het buitenland willen. Meestal hebben ze al een band met een land omdat er bijvoorbeeld familie vandaan komt en ze de taal spreken. Bij mij was dat ook zo: ik ben half Slowaaks en praat Tsjechisch en Slowaaks. Overigens is de cursus online, dus mensen die al in het buitenland wonen en een correspondentschap willen opzetten, kunnen ook deelnemen.’

Wat zijn belangrijke adviezen die je je cursisten kan meegeven?

‘Bouw een netwerk op. Toen ik naar Praag ging, zocht ik contact met andere journalisten in de regio, Nederlandse en lokale, en bouwde zo een netwerk op. Na een paar interviews breidt zo’n netwerk zich al uit. Het is ook handig om je te specialiseren. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld zijn al heel veel correspondenten; als je daar naartoe wil moet je je zien te onderscheiden. Ik ken bijvoorbeeld iemand daar die zich volledig heeft toegelegd op Amerikaanse sporten. Zo heeft iedereen wel een bepaalde interesse die een specialisatie kan worden.’

Adviseer je beginnend correspondenten alles van te voren te regelen of juist niet?

‘Allebei kan. Ik ben op de bonnefooi gegaan en dat pakte goed uit. Ik had een spaarpotje en ben gewoon vertrokken. Ter plekke ging ik opdrachtgevers werven. Het is best spannend om het zo te doen, maar het ergste dat kan gebeuren is dat je na een tijd weer terug zou moeten.’

Het zal niet meteen een vetpot zijn als je je ergens vestigt. Wat adviseer je daar over?

‘Je moet inderdaad wel geld verdienen. Je kunt een spaarpotje meenemen, maar je kunt ook ander werk erbij doen. Ik ken een correspondent in Argentinië die ook reisgids is en die combinatie werkt heel goed. Zelf heb ik in het begin veel research- en productieopdrachten erbij gedaan en ik heb les gegeven. Daar kun je ook voldoening uit halen.’

Rosanne Kropman werkt onder meer voor Follow the Money en De Correspondent. Daarnaast schrijft ze een boek over Sobibor. Eerder was ze eindredacteur bij Het Parool en Trouw. Voor de NVJ geeft ze de cursus eindredactie.

_{Foto: Remco Gielen}

Voor wie is jouw cursus bedoeld?

‘Ik krijg heel veel verschillende mensen op cursus. Zij werken niet allemaal bij de geschreven media, maar bijvoorbeeld ook bij tv-zenders; die hebben immers allemaal een website waarvoor geschreven moet worden. Vaak doen ze zo’n site er dan bij. Ook mensen die niet in de journalistiek werken melden zich aan. Zij zijn bijvoorbeeld verantwoordelijk voor bedrijfsmedia. Mijn cursisten hebben vaak met elkaar gemeen dat ze onder tijdsdruk andermans teksten moeten checken.’

Wat leer je hen met name?

‘Wanneer ze alert moeten zijn en zaken dubbel moeten checken als hun bullshitdetector afgaat. Het is moeilijk een concreet voorbeeld te geven, maar je voelt wel of een tekst logisch van a naar b naar c loopt. Als stap b wordt overgeslagen in de redenering van de journalist, moet je daar iets mee als eindredacteur.’

Je geeft ook incompanytrainingen. Verschillen die van je andere cursussen?

‘Er is veel vraag naar incompanytrainingen. Veel bedrijven hebben eigen tijdschriften die ze intern of extern verspreiden. Ook die inhoud moet lekker lezen, ook al worden de teksten niet altijd door iemand geschreven die journalistiek onderlegd is. Ik laat de cursisten zien dat ze met een paar ingrepen andermans teksten al naar een hoger plan kunnen krijgen. Een goede kop en een sterk intro helpen al enorm.’

En als je journalisten in je klasje hebt?

‘Dan heb ik het ook over waar de verantwoordelijkheid van de eindredacteur ligt. Als iemand slecht gebriefd is of een slecht stuk aflevert, kun je dat als eindredacteur niet redden. Je moet weten wat je grenzen zijn en wanneer je een stuk terug moet sturen.’

Je hebt zelf als journalist ook te maken met eindredacteuren. Hoe is jouw ervaring daarmee?

‘Ik ben altijd enorm dankbaar als ik een goede eindredacteur heb. Zo iemand kan mijn artikel beter maken. De media waar ik voor werk hebben goede eindredacteuren, dat vind ik heel fijn.’

Met veel zelfvertrouwen en een andere mindset de volgende onderhandeling in. Wie wil dat niet? Petra Vries, trainer van de NVJ Academy cursus Haal meer uit je onderhandeling, legt uit hoe je voorbij de nee komt.

Wat versta jij onder onderhandelen?

‘Als je het hebt over onderhandelen, denk je snel aan tarieven of salaris. Maar er zijn ook een heleboel randvoorwaarden en andere momenten waarop je onderhandelt. Zodra je iets van iemand wil en je bent van elkaar afhankelijk voor het resultaat, ben je al aan het onderhandelen. Tijdens de training gaan de cursisten met eigen voorbeelden aan de slag. De training is gebaseerd op de vijf stappen van de Harvard-methode voor win-win-onderhandelen. We gaan oefenen met deze vijf stappen en hun situaties, en welke woorden daarbij passen en bij jezelf. Als je twee ochtenden hebt geoefend, merk je dat je bij de volgende onderhandeling een andere insteek hebt en een ander effect. De drempel is lager, je onderhandelt makkelijker.’ Hoe ben je zelf daar zo goed in geworden?

Hoe ben je hier zelf goed in geworden?

‘Ik heb als jurist bij de overheid gewerkt waarin ik te maken had met conflictsituaties. Daar had ik een mediatorachtige rol in. Een soort Rijdende Rechter-situaties. Het werd voor mij een sport om mensen hun bezwaarschrift in te laten trekken door met elkaar in gesprek te gaan. Later ben ik communicatietrainer geworden. Ik gaf trainingen in slechtnieuwsgesprekken voeren, actief luisteren en omgaan met emoties in gesprekken. Als trainer volgde ik zelf een onderhandeltraining. Ik was direct enthousiast: alle communicatievaardigheden heb je nodig om succesvol te kunnen onderhandelen. Je bent nooit uitgeleerd. En iedereen kan er beter in worden.

Hoe kun je hier beter in worden?

‘Bij de mensen die de training hebben gevolgd, verandert er iets in de mindset, de eigenwaarde, waardoor ze zich anders opstellen. Het belangrijkste is dat je je gaat realiseren dat jouw belangen er net zo goed toe doen als de belangen van de ander. Dat is waar de knop omgaat; je leert om je eigen belangen helder uit te spreken. Mensen zetten vaak te laag in. Of er is maar zoveel budget waardoor er een nee klinkt. Hoe kom je voorbij die nee? De angst om opdrachtgevers te verliezen doordat jij voor je belangen opkomt, blijkt vaak onterecht. Soms helpt het al als cursisten tijdens de training horen wat hun collega’s verdienen. Daarom vind ik het ook belangrijk dat de cursisten elkaar tijdens de (online) trainingen leren kennen en van elkaar leren.’

Interviewen met durf: een cursus die Brigit Kooijman, journalist en docent journalistieke vaardigheden, graag zelf gevolgd zou hebben aan het begin van haar journalistieke loopbaan. Omdat ze vast niet de enige zou zijn, heeft ze ‘m later zelf ontworpen. Zo bedacht ze in de loop van de jaren meer cursussen. Kooijman brengt graag over wat ze zelf in de praktijk heeft geleerd. De NVJ geeft haar die vrijheid.

_{Foto: Remco Gielen}

Vertel eens hoe je begon met cursussen ontwerpen en geven?

‘Toen ik eind jaren negentig begon in de journalistiek, had ik behoefte aan bijscholing omdat ik geen journalistieke achtergrond had. Maar er was in die tijd nog niet zoveel aanbod. Ik zocht laagdrempelige workshops zoals de NVJ Academy die nu geeft. Een jaar of tien later volgde ik bij een bevriende collega een workshop onderhandelen, en ik bedacht dat dat misschien ook wel iets voor mij was, workshops geven aan collega-journalisten.’

De eerste was Interviewen met durf. Wat is dat, interviewen met durf?

‘Eigenlijk niets bijzonders hoor! Ik had gemerkt dat journalisten die net beginnen of er niet zo ervaren in zijn, het soms eng vinden om iemand te interviewen. Ik probeer in mijn cursus over te brengen dat je gewoon je eigen nieuwsgierigheid kunt volgen en kunt vragen wat je wil. Je moet als interviewer niet voor de ander denken.’

Je geeft ook cursussen schrijfvaardigheid. Het is niet zo oneerbiedig bedoeld als het klinkt, maar waarom heb jij de wijsheid in pacht om het werk van je cursisten te beoordelen?

‘Ik ben geen eindredacteur maar een ervaren collega. Ik geef collegiaal les, als een primus inter pares, en ik geef feedback – altijd opbouwend, nooit negatief – waarmee men kan doen wat hij of zij wil. Journalistiek is geen wetenschap, ik zeg ook niet hoe iets moet maar geef tips. Ik geef les vanuit mezelf en vanuit mijn eigen ervaring. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de cursus Interviews Schrijven. Daar vertel ik hoe ik in het verleden soms geworsteld heb om een interview goed op papier te krijgen.’

Wanneer vind je een interview goed?

‘Het moet natuurlijk goed geschreven zijn, dat is het allerbelangrijkste. Ook moet je er iets van opsteken, en het moet je op een of andere manier verrassen. Een voorbeeld dat ik laatst tijdens een cursus gaf was een kort interviewtje met Hans Klok door NRC-collega Milou van Rossum over zijn voorliefde voor patat. Je leert een onvermoede kant van die man kennen en je komt ook nog eens te weten waar je in IJmuiden de beste patat kunt eten. Een kort, luchtig interviewtje kan veel kwaliteit hebben.’

Vincent Verweij is onderzoeksjournalist en geeft bij de NVJ Academy de cursus Onderzoeksjournalistiek.

_{Foto: Remco Gielen}

Onderzoeksjournalist

‘Ik was verslaggever bij RTL Nieuws en maakte in 1996 de overstap naar Zembla dat toen de kant opging van onderzoeksjournalistiek. Acht jaar later vertrok ik naar KRO Reporter en nu ben ik terug bij Zembla. Als freelancer. Daarnaast ben ik met Wim van de Pol mede-eigenaar van Crimesite.nl.’

Terug bij Zembla

‘Nu werk ik aan twee uitzendingen per seizoen; toen waren het er vier. Dat geeft me vrijheid om ook andere dingen te doen. Het grote verschil tussen toen en nu is dat er nu veel meer tips binnenkomen. Er zijn meer klokkenluiders die Zembla weten te vinden.’

Onthullingen

‘Het meest trots ben ik op de documentaire over Okkie Durham, die in 2002 twee schilderijen uit het Van Gogh Museum stal. Het kostte me vier maanden om zijn vertrouwen te winnen en ik heb hem anderhalf jaar gevolgd in zijn zoektocht naar zijn schilderijen om zodoende een schadevergoeding te ontlopen. Hij heeft de roof altijd ontkend en in de documentaire bekent hij voor het eerst. In die uitzending zit alles: de onthulling, de zoektocht en het persoonlijke verhaal.’

Tijd en diepgang

‘Het belangrijkste onderscheid met reguliere journalistiek is tijd en diepgang. Ik vind dat er altijd een onthulling in moet zitten. Verder moeten er meerdere bronnen opgevoerd worden en is het geen kwestie van meningen maar van feiten.’

Belang onderzoeksjournalistiek

‘Steeds meer voorlichters, de goede daargelaten, bepalen wat er wel en niet openbaar wordt gemaakt. Je wordt vaak tegengewerkt maar dat is altijd zo geweest. Anderzijds wordt het onderzoek doen makkelijker. Als je in 1990 iets wilde weten over onroerend goed moest je het Kadaster bezoeken. Tegenwoordig is het een druk op de knop.’

• Lees ook
  6 redenen waarom de cursus Onderzoeksjournalistiek een goed idee is

Cursus

‘De cursus voor NVJ Academy bestaat uit drie dagdelen. Ik geef praktische handvatten, methoden en technieken om bronnen en rapporten te vinden en vertel hoe je een onderzoeksopzet maakt. 'Het is vooral een introductie in het vakgebied.’

De training Hoe verder als freelancer? van journalist en loopbaancoach Jolan Douwes is heel breed: ze behandelt onderwerpen als pitchen, onderhandelen en het belang van zelfreflectie. En zo’n beetje alles daar tussenin. De training geeft deelnemers vaak een duwtje in de goede richting, zo blijkt uit feedback die ze krijgt.

Wat zijn de belangrijkste onderwerpen die je behandelt?

‘Een belangrijk thema is nagaan waar je goed in bent, wat je onderscheidt van anderen en wat je nog wil ontwikkelen. Dat heeft met zelfreflectie te maken. Als je weet wat je in huis hebt, kun je dat in je presentatie laten zien, online en bij pitches. Opdrachtgevers moeten ervan overtuigd raken dat ze specifiek jou nodig hebben. Een van de opdrachten is bijvoorbeeld je online zichtbaarheid verbeteren op LinkedIn. Vaak is daar met relatief kleine aanpassingen veel vooruitgang te boeken. Ik vraag de deelnemers daarnaast bijvoorbeeld ook om na te denken over welke opdrachtgevers bij hen passen. Vervolgens proberen we elkaar te helpen om daar een voet tussen de deur te krijgen. Misschien heeft een van de andere deelnemers daar wel connecties. Dat werkt heel goed!’

Jouw training is heel divers. Wat hebben de deelnemers met elkaar gemeen?

‘Hun gemeenschappelijke deler is onzekerheid over het freelance bestaan: kan ik er wel genoeg mee verdienen en houd ik dat jaren vol? Ik vraag hen daarom om hun opdrachtgevers kritisch te bekijken, overigens niet alleen op financieel gebied. Ik ga ook in op de mogelijkheid om freelancen met een baan in loondienst te combineren. Dat geeft meer zekerheid en er zijn volop mogelijkheden. Of om het ook in de richting van communicatieopdrachten te zoeken, die leveren meestal meer op.’

Hebben de deelnemers ook iets aan elkaar?

‘Zeker! De deelnemers vinden het heel prettig om met gelijkgestemden uit het vak te praten. Deze training is tegelijkertijd ook een gelegenheid om hun netwerk uit te breiden. Ik heb samenwerkingen en zelfs vriendschappen zien ontstaan.’

Wat voor feedback krijg je?

‘Deelnemers geven aan dat ze na de training beter weten hoe ze hun werk moeten aanpakken, hoe ze zich goed presenteren en hoe ze zélf meer kansen kunnen grijpen. Ik zie later vaak hoe deelnemers zich ontwikkelen, bekend worden en eigen initiatieven ontplooien. Dat is echt heel leuk!’

Robert van Deursen geeft individuele begeleiding en cursussen over alles wat met ondernemen te maken heeft voor journalisten, schrijvers en mensen in de creatieve sector. Voor de NVJ gaan zijn cursussen over geld. Zijn cursussen zijn online te volgen.

Je geeft eigenlijk cursussen over onderwerpen die veel mensen niet leuk vinden?

‘Ja, dat klopt! Ik ben gespecialiseerd in een doelgroep die liever niet bezig wil zijn met de zaken waarover ik cursussen geef: geld, boekhouden, belastingaangifte, pensioen, verzekeringen. Mijn cursisten zijn vaak meer betrokken bij de inhoud van hun beroep dan bij de zakelijke aspecten ervan. Ik begeleid hen om minder weerzin tegen en meer grip op hun eigen cijfers te krijgen.’

Hoe krijg je hen enthousiast?

‘Veel mensen vinden het niet leuk om met dat soort zaken bezig te zijn, maar ze vinden het ook niet fijn om er geen grip op te hebben. Soms hoor ik van cursisten dat ze zich zorgen maken over bijvoorbeeld hun oude dag of hoe het moet als ze ziek zouden worden. Ik leer hen met eenvoudige hulpmiddelen grip op hun financiële situatie – nu en in de toekomst – te krijgen. Hierdoor hebben ze zelf meer de touwtjes in handen en kunnen ze daardoor besparen op het inhuren van externe deskundigen. Ik vind het leuk in en om de cursus alle individuele vragen persoonlijk te beantwoorden, zodat cursisten de kennis in hun eigen praktijk kunnen toepassen.’

Kun je een paar tips noemen die je tijdens je cursussen geeft? 

‘Mensen laten veel kansen liggen. Als je tijdig een actueel beeld van je cijfers hebt, kun je op het juiste moment je uitgaven plannen. Bijvoorbeeld voor die researchreis die je toch nog wilde gaan maken, met als voordeel dat de belastingdienst daar dan aan meebetaalt. Ik leg ook uit hoe je effectief met de fiscale wet- en regelgeving kunt omgaan. Bijvoorbeeld hoeveel geld je kunt inleggen voor je pensioen zodat je ook hier fiscaal gunstiger uitkomt. Als je dat goed aanpakt, heb je in de regel een 100 procent fiscaalvriendelijke oudedagsvoorziening. Sommige deelnemers regelen na de cursus alles zelf; anderen een deel. Ze hebben er in elk geval meer grip op.’

Jouw cursussen worden ook gesubsidieerd toch?

‘Ja, door het P.C. Boutensfonds en door het Lira Fonds. Om voor subsidie in aanmerking te komen, kunnen zzp’ers bij inschrijving hun KvK-nummer invullen. Ook individuele scholingstrajecten worden gesubsidieerd.’

Aart Helder werkt als trainer, coach en consultant. Voor de NVJ organiseert hij intervisiebijeenkomsten waar hij gelijkwaardige collega’s leert om elkaar te coachen.

_{Foto: Iris Duvekot}

Voor wie is jouw intervisie bij de NVJ bedoeld?

‘Voor een brede groep. Ik denk dat freelancers er veel baat bij hebben, zowel startende freelancers als diegenen met flinke ervaring. Het is prettig om met collega’s die in hetzelfde schuitje zitten van gedachten te wisselen, bijvoorbeeld over dat ondankbare uurtarief dat je net is voorgesteld. Allerhande werkthema’s kunnen aan de orde komen, maar ook vragen die bij een bepaalde fase in je leven horen.’

Zet je iedereen bij elkaar of let je op de groepssamenstelling?

‘Ik vraag iedereen die zich aanmeldt een intakeformulier in te vullen en ik houd intakegesprekken. Zodoende leer ik de geïnteresseerden een beetje kennen. Aan de hand daarvan deel ik groepen in. Iemand van halverwege de vijftig die zich afvraagt hoe hij of zij de derde fase van zijn of haar loopbaan moet inrichten, zet ik niet bij net beginnende, jonge freelancers. Niet dat verschillende mensen niet van elkaar zouden kunnen leren, maar ik heb gemerkt dat je juist ook veel kan leren van degenen die dezelfde vragen hebben.’

Dit intervisieaanbod is nieuw bij de NVJ. Aan welke sectoren geef je al intervisie?

‘Dat is heel uiteenlopend. Aan architecten, fotografen en ontwerpers, maar ook overheid en technische start-ups zijn mijn klanten. Ik denk dat een brede groep er baat bij heeft; dat krijg ik ook vaak te horen. Het is gewoon fijn om te ontdekken dat de vragen waarmee jij rondloopt, bij meerdere mensen spelen. Een coach of een psycholoog kan je dat wel een-op-een vertellen, maar in zo’n groep erváár je dat ook echt.’

Wat is je eigen ervaring met intervisie?

‘Ik leerde intervisie als werkvorm kennen tijdens mijn opleiding tot coach. Intervisie is voor onze beroepsgroep verplicht, net als voor huisartsen, psychologen en andere mensgeoriënteerde beroepen. Daarvoor had ik zelf tijdens een leiderschapstrainingen ook al ervaren dat ik heel veel leerde van de groep deelnemers. Dat samen leren vind ik echt heel fijn om te doen en om te faciliteren.’ Lachend: ‘Voor mezelf moet ik ook maar weer eens een intervisiegroepje opzetten: voor ouders met puberzonen…’

Brainstormen in je eentje, zo heet de cursus die Marcel Stolk geeft bij de NVJ. Zelf heeft hij een notitieblokje naast zijn bed liggen en plakt hij in een file het autodashboard al brainstormend vol met post-its met ideeën.

_{Foto: Remco Gielen}

Vertel, hoe doe je dat, brainstormen in je eentje?

‘Als je geconcentreerd nadenkt over iets, is een bepaald deel van je brein actief. Als je meer ontspant, zijn er meer verbindingen en kunnen er onverwachte dingen in je opkomen. Er zijn verschillende technieken die je achter je bureau kunt doen om meer out of the box ideeën te bedenken. Maar je kunt ook een stukje gaan lopen, daar wordt je brein rustiger van terwijl je zintuigen aan staan. Je ziet dan dingen die je bewust of onbewust verbindt met een onderwerp. Belangrijk is dat je niet kritisch op jezelf bent; je moet niet meteen je eigen ideeën afkeuren.’

Zijn er stappen die je moet volgen?

‘Je begint met een analyse van het onderwerp waarmee je bezig bent. Als je dat onderwerp breed voor je hebt, kun je jezelf vragen stellen voor de verdieping. Dat kun je analytisch doen met de wie-, wat-, waar- en hoe-vragen, maar ook met creatieve vragen. Bijvoorbeeld hoe je het onderwerp zelf kunt integreren in je vak. Vervolgens ga je veel ideeën bedenken waarbij je creatieve technieken kunt inzetten. Hierna ga je selecteren en combineren. Maar dat leg ik allemaal uit in de cursus.’

Hoe ben je in dit vak terechtgekomen?

‘Ik studeerde industrieel ontwerpen in Delft en merkte dat ik vooral het allereerste begin van een ontwerptraject, het bedenken van iets, het leukst en meest verrassend vond. Daar kregen we toen nog weinig les in. Later ben ik zelf aan een hbo-opleiding les gaan geven in creatief denken, totdat ik ontslag nam en ging werken voor een bedrijf dat daarin gespecialiseerd was. We hadden grote bedrijven zoals KLM en Sanoma als klant.’

Je geeft de cursus online en in groepsverband. Is er een verschil?

‘De inhoud van live en online is dezelfde, maar het voordeel van live is natuurlijk dat er een wisselwerking ontstaat. Die werkt stimulerend. Je hoor creatieve strategieën van collega’s en je kunt elkaar bemoedigen en versterken. En je kunt concluderen dat je het best goed doet!’

Agressie en bedreiging tegenover journalisten is onacceptabel, maar het overkomt veel van hen toch. Fenno Moes is eigenaar van de Agressieacademie en een expert in omgang met ‘lastige personen’. Al dertig jaar geeft hij trainingen aan mensen die tijdens hun werk te maken krijgen met agressie. Ook bij PersVeilig verzorgt hij een training voor journalisten.

Hoe ben je expert ‘omgaan met lastige mensen’ geworden?

‘Als puber was ik al bezig met geweldloze weerbaarheid bij acties. Heel fanatiek, vanuit het pacifisme. Ik wilde heel graag acteren, maar werd niet toegelaten op de toneelschool. Toen koos ik voor de lerarenopleiding en werd ik docent Nederlands, geschiedenis en drama. Begin jaren 90 ben ik begonnen met acteren in trainingen en langzamerhand is dat overgegaan in zelf trainingen geven. Mensen leren opkomen voor zichzelf, dat vind ik belangrijk. En hier uit zich ook mijn onderwijs-hart natuurlijk.’

Waarom is jouw training belangrijk voor journalisten?

‘Tegenwoordig is het niet meer zo dat mensen zeggen ‘oh, u bent van de pers, wat interessant, wilt u koffie?’ Die tijd is voorbij. Andere beroepsgroepen ervaren hetzelfde, denk aan de zorg of het onderwijs. Vroeger had men automatisch respect voor de arts en de docent. Men heeft nog steeds wel respect, maar je moet het op een andere manier verdienen. Dat vereist een andere manier van communiceren.

De afgelopen jaren is de agressie tegen journalisten toegenomen. We zagen het bij demonstraties tijdens de coronapandemie en bij de boerenprotesten. Ik geef inmiddels ook workshops aan eerstejaars op journalistiekopleidingen. Omgaan met agressie wordt langzamerhand een onderdeel van het curriculum.’

Wat leer jij journalisten?

‘Mijn deel van de training is journalisten bewust maken van verschillende soorten agressie en hoe je daarop het beste kunt reageren. Tijdens de training oefenen we met verschillende situaties en speel ik een aantal types. Ook laat ik mensen ontdekken wat hun eigen dominante stijl van communiceren is. Mensen hebben een bepaalde neiging in bedreigende situaties: vechten of vluchten. Die reflex is niet in elke situatie handig. In de training oefenen we om bewust te worden van jouw natuurlijke reactie, maar ook om vervolgens professioneel te handelen.’

Heb je zelf weleens te maken met agressieve mensen?

‘Nee, eigenlijk niet. Misschien komt het doordat ik dingen uit mijn training automatisch veel toepas, ook preventief. Contact maken, praten met mensen. Zo maak ik het mensen bij voorbaat al lastig om vervelend tegen mij te zijn.’

Online bedreigingen kunnen een schadelijk effect hebben op je gezondheidstoestand. Hoe herken je de signalen en hoe kun je jezelf beter beschermen? Het beste is om er altijd over te praten en het niet voor jezelf te houden, aldus traumapsycholoog Kaz de Jong.

PersVeilig startte begin 2022 met de cursus PersVeilig op social. Een training bedoeld voor moderators van media en hun leidinggevenden die dagelijks geconfronteerd worden met onlinebedreigingen en verwensingen jegens hun persoon, bedrijf of redactie. Traumapsycholoog Kaz de Jong, die de cursus geeft, vertelt wat de schadelijke effecten zijn op de gezondheid, hoe je de signalen herkent en wat er aan gedaan kan worden.

'Het is een cursus voor kleine groepen, zodat er een goede dialoog ontstaat. Ik ga zitten met de medewerkers en luister eerst wat ze hebben meegemaakt. Als iedereen zijn ervaringen heeft gedeeld en het hart gelucht, sluit ik aan bij de behoefte waar ze op dat moment zitten en wat dan te doen. Voor de leidinggevenden is er een apart traject waarin soortgelijke zaken aan bod komen, maar waar ook veel aandacht is voor het ontwikkelen van een redactiebreed plan. Want daar gaat het uiteindelijk om, dat er een policy wordt ontwikkeld voor social media, hoe met deze bedreigingen om te gaan. Dat geeft medewerkers al een veiliger gevoel, dat ze weten dat ze niet alleen staan en dit kunnen bespreken.'

Wanneer moet je hulp zoeken, hoe herken je het?

‘Mensen zijn sneller moe, trekken zich terug, worden somber. En ’s avonds gaat het kopje door, wat leidt tot slaapproblemen of te vroeg wakker worden, wat weer fysieke klachten oplevert. Bij deze signalen moet je meteen aan de bel trekken, anders kun je terechtkomen in een negatieve spiraal die zelfs tot psychologische stoornissen kan leiden. Behalve mentaal heeft het ook impact op het werk. Als je je niet meer veilig voelt, houd je je ook in met schrijven omdat je al weet wat de reacties zullen zijn. Dat is niet goed voor de journalistiek.

Daarom is het belangrijk dat redacties een plan hebben hoe hiermee om te gaan. Moet je op vrijdag nog wel die intimiderende tweets kijken, waardoor je daar het hele weekend last van hebt? Maar ook een policy beleid op de website, waar duidelijk staat dat wanneer journalisten bedreigend materiaal ontvangen deze content doorgespeeld wordt naar de politie. Kortom, de drempel hoger maken voor de personen die dit doen.

Bij bedreigingen, deel het, met je collega, met je chef, maar blijf er niet alleen mee zitten, dat is onnodig lijden. Dan is het ook niet meer jouw ding, maar van de redactie. En voel je niet schuldig, je hebt het niet opgeroepen. Merk je ik kom er niet vanaf, dan is het raadzaam om te praten met een psycholoog, of PersVeilig bellen wat je het beste kunt doen. Het ergens neerleggen kan al heel opluchtend zijn, dat je niet alleen staat en het van je schouders valt.’