‘Neem je laptop, tandenborstel en schone onderbroek mee en gá gewoon’

Olaf Koens leerde als vijftienjarige de wereld kennen door de Russische literatuur van zijn vader. Hij leerde over de Oekraïense dorpjes waar werd gevochten, leerde dat echte liefde bestond, en dat er hoog in de bergen mensen woonden. ‘Het is daarom niet zo raar dat ik uiteindelijk in Moskou terechtkwam. Maar dat ik journalist ben geworden, was eigenlijk toeval. Moskou was de duurste stad ter wereld. Ik werkte in cafés, gaf rondleidingen, totdat iemand tegen me zei om eens een verhaal te maken. Ik schreef een stuk, en nog één en nog één en voordat je het weet ben je correspondent. Ik was 22 en verdiende soms 3000 euro per maand.’

Trouwen op het Rode Plein

Als beginnend correspondent is het lastig om je tussen de gevestigde media te nestelen. Maar dat hoeft ook niet gelijk. ‘Als freelancer leer je al snel dat er tientallen publicaties zijn waar ze wél zitten te springen om jouw bijdrage. Een glossy over trouwen springt een gat in de lucht als je een voorstel stuurt over trouwen op het Rode Plein. Wat te denken van Arts en Auto; je hoeft niet meer te doen dan een arts te zoeken met een dure auto. Je kunt het zo gek niet bedenken. Ik heb het werk als freelancer altijd fantastisch gevonden. Ik had geen rode cent, maar wel een soort schema bedacht met reizen en verhalen die ik wilde maken en kon afvinken.’

Voet tussen de deur

Met een voorstel voor een reportage over het ene onderwerp kon hij een ticket kopen naar Kazachstan om daar tegelijkertijd ook een interview te doen met een dissident dat hij met een beetje mazzel kon verkopen aan Nederlandse en Belgische media. Met dat bedrag kon hij daar verblijven en een ticket terugkopen naar Moskou. ‘Als je dat maar lang op die manier blijft doen, komt het vanzelf goed.’ Social media hielp hem daarbij door te laten zien dat hij op het juiste moment op de juiste plek was. ‘Dan komen opdrachtgevers naar je toe en krijg je een voet tussen de deur. Mijn eerste contract bij RTL Nieuws kreeg ik door live in Nieuwsuur te verschijnen. De uitzending was nog niet voorbij, of ik had een woedende redactie aan de lijn: "klopt het dat we je bij Nieuwsuur zagen? Dat mag helemaal niet volgens je contract". Ik had geen contract en een week later had ik wel een contract.’

Tips om correspondent te worden

Buitenlandjournalistiek gaat om het leren begrijpen van de wereld om je heen. Het is je taak om een verhaal te vertellen, uit te leggen, de wereld inzichtelijk te maken. Laten zien wat wij hier nog niet zien en wat wij nog niet begrijpen. Voor correspondenten in spé heeft hij tips:

Lees zo veel als je kunt en als je het mij vraagt mag je de non fictie overslaan, probeer de wereld door de ogen van schrijvers te begrijpen. Paul Auster, Amos Oz, Michel Houellebecq. ‘De wereld die ik als vijftienjarige ontdekte in de boekenkast van mijn vader bestaat echt.’
Leer een taal, het liefst twee talen. Ga je specialiseren, maak een plan A of B naast de journalistiek. Er is veel behoefte aan hoe ons pensioenstelsel in elkaar zit of hoe logistiek functioneert. ‘Als je studeert en je wil de journalistiek in, word dan ergens extreem goed in.’
En misschien wel de belangrijkste tip: vertrek. Geen enkele krant, zender of hoofdredacteur komt met de vraag of jij toevallig de nieuwe correspondent in Parijs wil worden. ‘Ga gewoon, neem je laptop, tandenborstel en schone onderbroek mee. Waar wacht je op?’

Ondergewaardeerd en onderbetaald

Maar buitenlandjournalistiek heeft ook een keerzijde. Buitenlandjournalistiek wordt ondergewaardeerd en onderbetaald. De 3000 euro die Koens op zijn 22ste verdiende, verdient een freelancer ook op zijn 44ste of 66ste. ‘Je begint op een gekke manier aan de top. Dat is fantastisch, maar wordt dramatisch naarmate je ouder wordt. Een contract na een aantal tropenjaren kun je meestal op je buik schrijven. Daarmee lijkt het er sterk op dat buitenlandjournalistiek iets is voor jongeren; iets wat je moet doen voor je een gezin krijgt. Dat moet niet zo zijn.’

Er bestaat een hardnekkige overtuiging dat we in Nederland het centrum van de wereld zijn, aldus Koens. Dat we niet hoeven te leren van de rest van de wereld. ‘Juist daarom hebben we correspondenten nodig.’ Olaf Koens mist ook een bepaald soort engagement, het lijkt alsof we steeds voorzichtiger zijn geworden. Dat Rusland oorlog voert in Oekraïne is geen mening. ‘Begrijp me niet verkeerd, je moet feitelijk zijn en feiten mogen ook verdedigd worden. Maar het lijkt of we geen stelling durven te nemen voor de waarheid.’

Hij ziet veel jonge journalisten die zich liever laten opleiden tot datajournalist. ‘Allemaal heel goed werk, maar wie gaat er kijken in de sloppenwijken waar onze kleding wordt gemaakt of schrijft over klimaatveranderingen ter plekke, of waar dictators geld achterover drukken? Wie? Ik reken op jullie.’

Festival van de Journalistiek

Wie het verhaal van Olaf Koens tijdens het Festival van de Journalistiek 2022 aanhoorde zonder enkele ambitie om buitenlandcorrespondent te worden, liep een klein risico. Dan kon het zomaar gebeuren dat je drie kwartier later enthousiast je vinger opstak, omdat er gevraagd werd wie er ambitie heeft om buitenlandcorrespondent te worden. Of dan kon het zomaar gebeuren dat je in een volle zaal de wens uitsprak dat je correspondent wil worden in Afrika en dat Olaf Koens je vervolgens koppelde aan de hoofdredacteur van RTL Nieuws, omdat ze daar op zoek zijn naar een Afrika-correspondent. Met een knipoog: ‘Dus dat is bij deze dan geregeld.’ En daarmee was de missie van Koens geslaagd.

Olaf Koens (1985) is schrijver en journalist. Hij woont in Istanbul en trekt als correspondent voor RTL Nieuws dwars door het Midden-Oosten. Hij doet verslag van revoluties en oorlogen, en zoekt naar kleine verhalen die de complexe regio inzichtelijk maken. Voorheen was hij verslaggever in Rusland en de voormalige Sovjet-Unie voor de Volkskrant en RTL Nieuws. Voor zijn journalistieke werk werd hij in 2015 uitgeroepen tot journalist van het jaar.