Onze helden

BESTUURSBLOG – ‘Als je vecht tegen het hele systeem, maar iedereen kijkt de andere kant op, wie kun je dan nog iets maken?’ Een journalist had het gezegd kunnen hebben, maar het was geen journalist die dit zei.

Foto: Taco van der Eb

Met een mengeling van woede, ongeloof en droefenis volg ik in de media de verhoren van de parlementaire enquête Fraudebeleid (de toeslagenaffaire). Als journalist word je geacht onafhankelijk en onpartijdig te blijven, maar in deze zaak kun je niet onaangedaan blijven en moet je wel partij kiezen. Hoewel, partij kiezen? Is niet gewoon vast komen te staan dat het systeem – in dit geval onze overheid, die er hoort te zijn om ons te beschermen – tienduizenden individuen kapot heeft gemaakt?

Het was oud-ambtenaar Pierre Niessen van de Belastingdienst die jarenlang vocht tegen het systeem, intern waar het maar kon aankaartte dat de controles hardvochtig, onethisch en onwettig waren, maar merkte dat ‘iedereen de andere kant op keek’. ‘Dan ben je dus iemands keel aan het dichtknijpen, met alle gevolgen van dien. Zelfmoord, financiële instabiliteit, gezinsontwrichting’, vertelde Niessen. Hij had al in 2013 ontdekt dat de Belastingdienst fout zat. Zo kon het dat van tienduizenden ouders ten onrechte de kinderopvangtoeslag werd teruggevorderd, met rente (of boetes) bovendien. Wat voor financiële en sociale gevolgen dat had, bracht de toeslagenaffaire aan het licht. Later bleek ook nog dat de ontspoorde ‘fraudejagers’ van de Belastingdienst bij hun methoden etnisch profileerden.

Jaren werkte Niessen ‘zeer tegen zijn geweten in’. Hij hield er een burn-out aan over. In 2021 kreeg de oud-ambtenaar formeel excuses aangeboden en werd hij als klokkenluider ‘volledig in het gelijk gesteld’.

Natuurlijk hebben we veel te danken gehad aan Kamerleden Renske Leijten en Pieter Omtzigt. Maar het begon met journalisten als Klein en Kleinnijenhuis, en ambtenaren als Niessen

Dagblad Trouw deed verslag van de getuigenis van Niessen. Toegegeven, als een van de weinige. Omdat RTL en de NOS niet berichtten over de verklaringen van Niessen, werd ze dat direct aangewreven op sociale media. De NOS ‘loopt aan de leiband van politiek Den Haag’, heette het. Nog even los van de stompzinnigheid van zo’n opmerking (de verhoren zijn gewoon openbaar, en weinig vleiend voor het gezag), steekt dat enorm. Waarom moet er meteen weer iets ontzettend naar beneden gehaald worden?

Het was een journalist van Trouw, Jan Kleinnijenhuis, die de toeslagenaffaire aan het licht bracht – samen met Pieter Klein van RTL. Het leverde hun de titel Journalist van het Jaar op in 2019, en een Tegel. Natuurlijk hebben we veel te danken gehad aan Kamerleden Renske Leijten en Pieter Omtzigt die met hun vasthoudendheid veel boven tafel kregen. Maar het begon met journalisten als Klein en Kleinnijenhuis, en ambtenaren als Niessen. Zulke helden kunnen niet genoeg geëerd worden.