World Press Freedom Index 2024: politieke druk op vrije journalistiek

De mate van persvrijheid in de World Press Freedom Index wordt bepaald aan de hand van vijf indicatoren: politieke -, veiligheids-, economische -, juridische - en sociale indicatoren. Volgens RSF zorgen regeringen en politieke leiders voor een minder veilige journalistieke omgeving en wordt de vrije en onafhankelijke journalistiek onvoldoende beschermd. Hierdoor wordt het moeilijker voor het publiek om betrouwbare en onafhankelijk nieuws en informatie te krijgen.

In ruim driekwart van de in de Index geëvalueerde landen (138 van de 180 landen) meldden respondenten van de Index-vragenlijst dat politieke actoren in hun land waren betrokken bij propaganda of desinformatie campagnes. Deze betrokkenheid werd in 31 landen als “systematisch” omschreven.

Toename van druk door de overheid

RSF vindt deze trend zorgwekkend, zeker in dit jaar dat meer dan de helft van de wereldbevolking naar de stembus gaat. In 2023 kondigde de nieuwe president Javier Milei in Argentinië (66) de sluiting van het grootste persbureau Télam. In Nigeria (112) en Congo (123) gingen verkiezingen gepaard met met geweld tegen journalisten. Militaire junta's die via staatsgrepen de macht grepen in Niger (80) , Burkina Faso (86) en Mali (114) verstevigden hun greep op de media. Ook de herverkiezing van Recep Tayyip Erdogan in Turkije (158) is een bron van zorg.

RSF noemt het gebruik van generatieve AI bij het verspreiden van desinformatie voor politieke doeleinden verontrustend. Zoals de verspreiding van de audio-deepfake van journaliste Monika Todova voorafgaand aan de parlementsverkiezingen in Slowakije (29). Het is een van de eerste gedocumenteerde gevallen van dit soort aanvallen op een journalist met als doel de uitkomst van de verkiezingen te beïnvloeden.

Europa

De landen waar de persvrijheid het hoogst scoort liggen alle in Europa. En dan met name in de Europese Unie, waar recent groen licht werd gegeven voor de eerste wet op mediavrijheid, EMFA. Niettemin proberen ook in Europa politici de ruimte voor onafhankelijke journalistiek in te perken, zoals Viktor Orbán in Hongarije (67) en Robert Fico in Slowakije. Ook landen als Malta (73), Griekenland (88) en Italië (46) behoren tot de landen waar persvrijheid op de proef wordt gesteld.

In landen die kandidaat zijn voor het EU-lidmaatschap verstikken ook hier politieke belangen de journalistiek, zoals Bosnië-Herzegovina (81), Servië (98) en Albanië (99). Turkije (158) blijft journalisten gevangen zetten en de media ondermijnen door middel van online censuur. Het politieke klimaat voor de journalistiek is verbeterd in Polen (met 10 plaatsen gestegen naar de 47ste plaats) en Bulgarije (12 gestegen op 59ste plaats).

Duitsland (10) heeft zich aangesloten bij de top tien van landen van de Index. De situatie is verbeterd door de afname van het aantal aanvallen op journalisten door extreemrechtse groeperingen. In Frankrijk (21) en het Verenigd Koninkrijk (23) wordt de persvrijheid niet bedreigd door grote politieke schendingen, maar is er wel waakzaamheid geboden. In Frankrijk werd onderzoeksjournalist Ariane Lavrilleux gearresteerd na een huiszoeking door de Franse inlichtingendienst. In Engeland wordt de plaats in de Index ondermeer bepaald door de langdurige detentie van Julian Assange en zijn mogelijke uitlevering aan de Verenigde Staten.

Nederland

Nederland stijgt met twee plaatsen naar nummer 4 op de wereldranglijst, met dank aan een sterkere veiligheidsindicator. RSF noemt PersVeilig als voorbeeld van bescherming van journalisten. Ook blijft het vertrouwen van het publiek in de media, inclusief de publieke omroep, hoog. De winst van de PVV, die de publieke omroep wil afschaffen en geen kritische journalisten duldt, kan worden gezien als een risico voor de persvrijheid, aldus RSF. Andere risico’s zijn juridische bedreigingen tegen journalisten, via zogenoemde SLAPP-rechtszaken die worden aangespannen om kritische partijen te intimideren. Dit wordt weerspiegeld door de gedaalde juridische indicator.

Onderaan de Index

De drie Aziatische landen onderaan de Index van vorig jaar, Vietnam, China en Noord Korea, hebben hun posities afgestaan aan landen waar met name de politieke indicatoren kelderden: Afghanistan waar journalisten onophoudelijk vervolgd sinds de Taliban de controle terugkregen; Syrië en Eritrea waar in beide landen een recordaantal journalisten zijn opgepakt, verdwenen, of gegijzeld.

De oorlog in Gaza werd gekenmerkt door een recordaantal schendingen tegen journalisten en media sinds oktober 2023. Ruim 100 Palestijnen verslaggevers zijn gedood door het Israëlische leger, waaronder minstens 22 in de loop van de strijd van hun werk. Palestina is bezet en onder voortdurende Israëlische bombardementen en staat op de 157ste plaats van de 180 landen.

---

Lees ook:

• Persvrijheidsmonitor 2023
• Persvrijheidslezing met hoogleraar John Morijn. Wat we kunnen leren van Hongaarse en Poolse journalisten