PersVeilig: laat journalisten hun werk doen

Fysieke klappen, het vernielen van apparatuur, schelden, spugen, doodsbedreigingen, online agressie; de bedreigingen tegen journalisten nemen toe en worden explicieter. Het project PersVeilig moet deze incidenten indammen. Peter ter Velde, die de opdracht heeft een veiligheidsplan voor werkgevers te ontwikkelen, sprak in de afgelopen maanden tal van journalisten. ‘Daders hebben werkelijk geen idee wat ze aanrichten.’

Maandag 11 maart, Urk. Een ruzie tussen jongeren loopt compleet uit de hand. Een verslaggever wordt het werken onmogelijk gemaakt. Apparatuur wordt uit de auto gehaald, een rookbom wordt in de wagen gegooid, de verslaggever krijgt vuurwerk naar hem toe geslingerd en hij wordt gepusht het dorp te verlaten.

In de afgelopen maanden heeft Peter ter Velde tal van dit soort voorbeelden van agressie en bedreigingen voorbij zien komen. Voor het veiligheidsproject PersVeilig heeft hij de opdracht een veiligheidsplan voor redacties te ontwikkelen. Ter voorbereiding sprak hij met tal van journalisten die bedreigd of aangevallen zijn. ‘Met hen nam ik het hele traject door: was je hierop voorbereid, welke voorzorgsmaatregelen nam de werkgever, wat gebeurde er toen het fout ging, wat heb je zelf gedaan, wat deed je werkgever, heb je aangifte gedaan, welke impact hadden de bedreigingen, wat is er gedaan aan nazorg? Ik wil alles weten.’

Wat valt op uit die gesprekken?

‘Dat de impact die een bedreiging heeft op journalisten enorm groot is. Neem columnisten. Het stuk wordt op alle social mediakanalen geplaatst met een mention of hashtag van de auteur. Die krijgt vervolgens alle bagger over zich heen. Uit de gesprekken blijkt dat ze dit vooraf totaal niet hadden ingeschat. Het is ook een nieuwe vorm van bedreiging. Het zijn de goorst denkbare racistische en seksistische uitlatingen. Mensen worden echt afgemaakt. En als je naar de accounts van de daders kijkt zijn het niet eens eenzame mannen op een zolder­kamertje, maar gewone gezins­mensen, die werkelijk geen idee hebben wat ze aanrichten. De ­gevolgen zijn heftig en er bestaat nauwelijks zoiets als nazorg of slachtofferhulp. Dat moet actief worden aangeboden op het moment dat journalisten iets overkomt. Werkgevers hebben de plicht om aan de voorkant mensen hierop voor te bereiden en maatregelen te nemen. Nazorg vind ik sowieso belangrijk. In de tijd dat ik zelf zware reizen maakte, was ik verplicht om naar de psycholoog te gaan. Die wordt bij de NOS ook ingezet in gevallen van agressie en geweld.’

Hoe hebben de journalisten die je hebt gesproken gereageerd op de komst van PersVeilig?

‘Enthousiast. Het gaat om het hele palet van zorg en welzijn voor werknemers en de voorwaarden die daarbij horen. Daar hoort ook veilig kunnen werken onder. Er komt nu een plan voor werkgevers en werknemers dat tevens praktische handvatten biedt zoals: wat is een strafrechtelijke overtreding, hoe doe je aangifte, wat doet de werkgever, hoe voorkom je incidenten, hoe bescherm je je accounts, waar kun je terecht voor nazorg, enzovoorts enzovoorts.’

Zijn journalisten zich bewust van de impact van bedreigingen? Er zullen ook collega’s zijn die geneigd zijn te zeggen dat ongeregeldheden bij je werk horen.

‘Het bewustzijn is groeiende. Dat er echt iets aan de hand is in Nederland bewijst wel het onderzoek “Een dreigend klimaat” van Alex Brenninkmeijer en Marjolein Odekerken. Dat het Genootschap van Hoofdredacteuren meedoet aan het project PersVeilig toont aan dat het besef ook bij werkgevers doordringt. Zeker online is het nog een betrekkelijk nieuw fenomeen. Het inzicht dat er ook aan de voorkant van het traject iets moet gebeuren, zoals de beveiliging van je accounts op social media, dringt steeds meer door.’

Volgens columnisten is aangifte van online bedreigingen bijna niet mogelijk omdat de bedreiging concreet moet zijn.

‘Dat klopt. Ik heb hierover met het OM gesproken. Als een doodswens wordt uitgesproken is dat niet strafbaar. Maar wel als ie concreet is. Je merkt dat veel landen hiermee worstelen en dat deze discussie ook elders speelt. Wel is het zo dat als één persoon vaak dit soort berichten stuurt je die man of vrouw kunt pakken op stalken of belagen. Dat is dan weer wel strafbaar. Je moet er in elk geval voor zorgen dat je screenshots verzamelt om een dossier op te bouwen.’

Wat wordt er voor freelancers geregeld?

‘Je hebt freelancers mét en zonder opdrachtgever. De opdrachtgever heeft verantwoordelijkheden naar de freelancer die op een bepaalde klus is gezet. Voor freelancers zonder opdrachtgever moet er een vangnet komen. In de komende maanden wordt gewerkt aan de website PersVeilig.nl, waar freelancers incidenten kunnen melden en aangeven welke hulp ze nodig hebben. Ze zullen indien nodig begeleid en geholpen worden.’

Per 1 april is de nieuwe richtlijn van het OM van kracht omtrent de strafeis tegen mensen die geweld plegen tegen journalisten. Zal hierdoor het aantal aangiften toenemen?

‘Dat hopen we wel. Met de nieuwe richtlijn wordt de strafeis voor mensen die geweld hebben gebruikt tegen journalisten verdubbeld, net als bij geweld tegen ambtenaren met een publieke taak (VPT). Daarnaast wordt een lik-op-stukbeleid toegepast, waardoor daders zo snel mogelijk bestraft worden. Er heerste bij journalisten vaak het gevoel dat aangifte doen tijd kost en dat je niks meer hoort. We hebben nu afspraken met de politie dat aangiften van journalisten hoog op de lijst komen te staan.’

De hoofdredacteur van Omroep Flevo­land twitterde na de incidenten in Urk: “Het begint een plaag te worden. Journalisten die het werken onmogelijk wordt gemaakt. Zoveelste keer dit jaar. We gaan maar weer aangifte doen (niet dat dat tot iets leidt overigens)”

‘Ik heb direct een afspraak met hoofdredacteur Allard ­Berends gemaakt. Met het ­committeren van Politie en het OM aan PersVeilig moeten aangiften prioriteit krijgen. Maar het is ook de taak van de journalistieke sector om veiligheid serieus aan te pakken en daadwerkelijk aangifte te doen. Dit moet uiteindelijk een afschrikwekkende werking krijgen. Als iemand dus nog eens het idee krijgt om journalisten op straat aan te vallen of online te besmeuren, krab je voortaan eerst drie keer achter je oren.’

PersVeilig in het kort

Onder de naam PersVeilig wordt gestart met een project dat de positie van journalisten moet versterken tegen geweld en bedreigingen op straat, op social media en via juridische claims.

Dit gebeurt door middel van:

• een veiligheidsplan voor werkgevers en opdrachtgevers: hierin staan maatregelen die moeten worden getroffen na een bedreiging of geweldsincident, inclusief melding, aangifte en nazorg.

• een collectieve norm: een overzicht van agressieve en intimiderend gedragingen die door de beroepsgroep als onacceptabel worden bevonden en altijd zullen leiden tot een melding, en indien aan de orde, tot aangifte.

• een protocol voor politie en justitie: met hierin een eenduidige registratie van meldingen en aangiftes; prioriteit aan de opsporing en vervolging van agressie en geweld; lik-op-stuk beleid (snelrecht); ­hogere strafeisen.

• website PersVeilig.nl met o.a. een meldpunt en informatie over strafbare feiten, meldingen bij werkgevers en opdrachtgevers, aangifte doen, preventie, scholing en nazorg. De website wordt naar verwachting in het vierde kwartaal van 2019 gelanceerd.

• trainingen en workshops voor journalisten, studenten, leiding­gevenden en HR-functionarissen over omgaan met agressie en geweld.

PersVeilig is een initiatief van de NVJ, het Genootschap van Hoofdredacteuren, de Politie en het Openbaar Ministerie.

Peter ter Velde

Peter ter Velde is veiligheidscoördinator bij NOS Nieuws en trainer ‘Verslaggeving in conflictgebieden’ bij NVJ Academy. Daarvoor was hij onder andere verslaggever voor het NOS Journaal in verschillende crisis- en conflict­gebieden. Voor het project PersVeilig houdt Ter Velde zich bezig met de ontwikkeling van een veiligheidsplan voor redacties.

Hulp nodig?

Heb je hulp nodig vanwege bedreiging, agressie of geweld? Meld het ons via het formulier op PersVeilig.nl. Of bel voor noodgevallen het noodnummer van de NVJ: 06 515 29 562.

#PersVeilig