Pas op voor juridische charlatans!

Met enige regelmaat is er commotie op het gebied van inbreuken op het auteursrecht van fotografen. Bijvoorbeeld als er weer een kleine ondernemer door een rechter wordt veroordeeld voor een schending van het auteursrecht. En vaak zijn dat – helaas – uiteindelijk forse bedragen die afgerekend moeten worden. Rene Hendriks, NVF-vertegenwoordiger in het beleidsteam Persvrijheid, heeft er zelf al vaak mee te maken gehad. Hij licht het auteursrecht toe aan de hand van een concrete zaak, gaat nader in op de reacties van teleurgestelde plegers van inbreuk op auteursrecht en waarschuwt voor juridische charlatans.

Een krantenartikel over zo’n zaak levert op sociale media vaak een hoop commentaar op. Waarbij degene die de zaak heeft aangespannen in de comments door een aantal mensen wordt uitgemaakt voor oplichter, dief en noem het allemaal maar op. Het meest recente voorbeeld daarvan is de zaak van een visboer in Groningen, die op basis van het auteursrecht recent is veroordeeld om een kleine 3.400 euro te betalen.

Laten we duidelijk zijn: het is vaak een forse klap voor zo’n kleine zelfstandige. Maar niet zelden komt dat doordat zij op het verkeerde been gezet zijn. Doordat hen verteld is dat wat zij deden mag, en dat zij een goede kans maken als ze het voor de rechter laten komen.

Auteursrecht

Even een stapje terug. Het auteursrecht beschermt de rechten van de makers. Het beschermt werken waarvoor creativiteit nodig is. Denk aan het maken van foto’s of video, maar ook aan het schrijven van apps voor de smartphone. Aan architectuur. Schilderijen en beeldhouwwerken. Muziek en speelfilms. Boeken.

Als dat allemaal straffeloos gekopieerd zou mogen worden, kan niemand meer zijn broodwinning ervan maken en worden software, speelfilms en apps alleen nog maar op hobbymatige basis gemaakt door goedwillende amateurs. Het zou een enorme culturele en maatschappelijke kaalslag zijn.

De auteursrecht wetgeving zegt (simpel gezegd) dat de maker het recht heeft om te bepalen wat er met zijn werk gebeurt, en onder welke voorwaarden. En vaak is die voorwaarde: het betalen van een bedrag. Waarmee de ‘koper’ een licentie krijgt; het recht om het werk te gebruiken. Dat kennen we allemaal van bijvoorbeeld software. Microsoft Word of Photoshop mag je gebruiken, mits je ervoor betaalt. Een abonnement, of een eenmalige aanschaf.

Maar ook muziek, films en series. Waar vroeger dvd’s veel gekopieerd en gedeeld werden, hebben veel mensen tegenwoordig een abonnement op een streamingdienst als Netflix, Videoland of Spotify. Een deel van het abonnementsgeld wordt betaald aan de makers, die in ruil daarvoor aan de streamingsdienst een licentie geven om hun werk aan hun abonnees aan te bieden.

Inmiddels vinden we dat de normaalste zaak van de wereld. Je betaalt voor software of voor series, speelfilms en muziek: uit de licentiegelden wordt immers het inkomen van de makers betaald.

Terug naar de visboer

Merkwaardig genoeg is die omslag in het denken nog niet compleet als het gaat om foto’s en video. Vaak worden die op internet gepubliceerd, bijvoorbeeld als foto in een artikel op een website. Of Google komt (als je zoekt op trefwoorden) met een aantal suggesties van beelden die het gezochte weergeven. Even met de rechtermuisknop klikken, foto opslaan op de harde schijf en de foto zelf weer herpubliceren op een andere site: dat schaadt toch niemand?

Want dat is het verhaal van de zaak van de visboer. Een bedrijf dat zijn Facebook-pagina voor hem vult vindt een mooie foto van een smakelijk uitziende portie haring, kopieert deze en gebruikt de foto in reclame-uitingen voor de vishandel. Het punt is: die foto blijkt gemaakt door een professionele food-fotograaf. Een fotograaf die tijd en moeite steekt in het goed fotograferen van allerhande gerechten en die vervolgens licenties op die beelden aanbiedt.

Food-fotografie is een specialisme. Er worden vaak in studio’s hele opstellingen gebouwd met voor duizenden euro’s aan verlichting en camera’s. En het smakelijk presenteren van het eten zelf is weer een vak apart. Zo worden ingrediënten als mayonaise of ijs vaak vervangen door iets anders, simpelweg omdat die niet lang goed blijven onder een warme lamp. Eigenlijk net zoals een make-up-artiest die een menselijk fotomodel opmaakt zodat die er goed uitziet onder de felle lampen in de studio.

De food-fotograaf zoekt eens in de zoveel tijd op internet naar zijn foto’s. Als hij die ergens vindt vergelijkt hij de site met zijn facturen: is het iemand die hem een vergoeding voor het gebruik heeft betaald? Iemand die een licentie heeft afgenomen? Bij de Groningse visboer blijkt dat niet het geval. Die maakt reclame met zijn beeld en hoopt daarmee meer haringen te verkopen, maar de fotograaf die dat mogelijk maakt mag blijkbaar niet meedelen in de winst.

De fotograaf schrijft de visboer aan, wijst hem hierop en doet een schikkingsvoorstel. Ik heb de visboer niet gesproken, maar uit het rechtbankverslag blijkt dat hij meermaals weigerde te betalen. In het artikel op Sikkom zegt hij: ‘Het gaat om één fotootje, wat zijn dit voor bedragen? Het is te zot voor woorden.’

Hiermee gaat hij volledig voorbij aan de tijd die ‘het fotootje’ misschien gekost heeft om te maken: het opbouwen van de set, het uitmeten van de studioverlichting, het prepareren van de gerechten die die dag op de foto moesten. Uit zijn houding spreekt ook een minachting voor het werk van de fotograaf, en dat helpt natuurlijk niet bij het zoeken naar een constructieve oplossing.

De charlatans

Als je op internet gaat zoeken op ‘auteursrecht’ en ‘inbreuken’ kom je soms terecht bij mensen die beweren dat zo’n claim van een fotograaf nergens op is gebaseerd. Dat het afpersing of oplichting is. Dat het alleen maar ‘een verdienmodel’ is en dat de maker expres zijn foto zonder watermerk rondstrooit in de hoop dat iemand ze gebruikt. Dat het slim is om zo’n zaak voor de rechter te laten komen, want ‘dat win je’. Zij bieden op sites als Fotoclaim (zelfs tegen betaling) aan om de beklaagde te ondersteunen in de pogingen om zijn gelijk te halen.

Terwijl het auteursrecht – nogmaals – juist heel eenvoudig is. Het beschermt de makers. Zeker als je het beeld zakelijk hebt ingezet zonder eerst een licentie af te nemen, is de kans dat de rechter aan jouw kant staat klein. Heel klein.

Niet zelden schermen deze charlatans met allerhande regels en uitspraken die de beklaagde zouden vrijpleiten. Of publiceren zij ‘juridische analyses’ van uitspraken uit het verleden die kant nog wal raken; analyses waaruit eigenlijk alleen blijkt dat zij niet eens begrijpen wat de essentie van de zaak was. Desondanks worden zij op sites als Netkwesties als een ‘expert’ gepresenteerd.

Zij roepen dat de fotograaf zijn foto ‘bewust zonder watermerk verspreidt via Google’ in de hoop dat iemand ‘in de auteursrechtenval trapt en hem gebruikt’. Terwijl Google de foto vaak vindt op sites die wél voor het gebruik van de foto betaald hebben waardoor die sites de foto in hoge resolutie en zonder watermerk mogen plaatsen. Maar dat maakt de foto nog geen public domain.

Zelfs als de fotograaf de foto in hoge resolutie op zijn eigen site plaatst, geeft dat de vinder nog niet het recht hem zomaar te gebruiken. Dat is vergelijkbaar met ‘de koopwaar stond in de winkel aantrekkelijk uitgestald, dus de winkelier heeft een val voor mij gezet om mij te verleiden het in de tas te stoppen’. De rechter zal desondanks zeggen dat je had moeten weten dat je ervoor moet betalen en je veroordelen voor winkeldiefstal.

De ‘experts’ komen ook met het argument dat de fotograaf zijn foto 'dan maar had moeten beveiligen’. Dat lelijke watermerk erop, of zorgen dat je hem ‘niet kan downloaden’. Het is even onzinnig als beweren dat ‘een beeldhouwer zijn beeld alleen tentoon mag stellen met een papieren zak er overheen’ of dat ‘een liedje van een muzikant alleen op de radio gedraaid mag worden met een irritante pieptoon er doorheen’. Nee, zo werkt het niet. En de rechter prikt die redeneringen onmiddellijk door.

Visboer verliest zaak en draait op voor alle juridische kosten

Het ligt voor de hand dat deze visboer zich wel door dit soort sites en slechte adviezen op een dwaalspoor heeft laten brengen. Hij weigert na meermaals aangeschreven te zijn nog steeds te betalen. Op een gegeven moment heeft de fotograaf dan geen andere keuze meer dan hem voor het gerecht te dagen. En de visboer verliest uiteraard de zaak. Een rechter moet de wet volgen, en kan niet anders dan hem veroordelen.

Hierdoor draait de visboer nu ook nog eens op voor alle juridische kosten. Hij moet als verliezende partij sowieso de kosten van de procedure bij de rechtbank betalen, maar in deze zaak ook de juridische kosten van de tegenpartij. De kosten die de fotograaf heeft moeten maken om de weigerachtige visboer voor het gerecht te brengen. Het resultaat is dat hij de fotograaf nog steeds 1.250 euro moet betalen voor het gebruik van de foto, maar dat hij daar bovenop nog eens 2.143 euro extra kwijt is aan de juridische kosten van de fotograaf. Uiteindelijk kost hem dit een kleine 3.400 euro, wat voor een kleine ondernemer natuurlijk een rib uit het lijf is.

Volg niet het dwaalspoor van charlatans

Toch kantelt het sentiment ‘de visboer is zielig’ langzaam. Steeds vaker zie ik commentaren waarin mensen zeggen: ‘Terecht, ook een kleine ondernemer als een visboer moet gewoon betalen voor het werk van die andere kleine ondernemer, de fotograaf.’ Het grote publiek realiseert zich dat de fotograaf ook iemand is die aan het einde van de maand de hypotheek en de zorgverzekering moet betalen, die de huur van zijn studioruimte moet betalen en die eens in zoveel jaar een nieuwe camera en nieuwe lampen moet kopen.

Het gaat ook om goed ondernemerschap. Natuurlijk moet je als visboer je zaakjes op orde hebben. Maar je kan ook niet alle wetten en regels uit je hoofd kennen. Maak je dan toch een fout? Zoek er een oplossing voor. En volg niet het dwaalspoor van de juridische charlatans. Ga de dialoog met de fotograaf aan, neem je verantwoordelijkheid en doe een tegenvoorstel. De fotograaf wordt dan toch betaald voor het gebruik van zijn foto en blijft de moeite bespaard om een rechtszaak aan te spannen.

‘Ik maak de foto voortaan zelf wel’

Uit het verslag van de rechtbank blijkt ook dat het bedrijf wat door de visboer was ingehuurd om namens hem de pagina van de visboer te vullen, de gewraakte foto zelf ook op hun pagina had gebruikt. En dat die inbreuk voor 600 euro is afgedaan. Waarschijnlijk omdat zij wél als volwassen mensen de dialoog met de fotograaf zijn aangegaan en een compromis hebben bereikt.

De visboer zegt in het artikel op Sikkom verbitterd de foto’s voor zijn bedrijf  in het vervolg zelf te gaan maken. Waarschijnlijk met de camera in zijn smartphone. Dat is positief. Stop er zelf tijd en moeite in. Maar het is goed mogelijk dat hij dan ontdekt wat er zo bijzonder was aan het werk van de food-fotograaf, waarom dat een specialisme is. Oftewel: dat het nog tegenvalt om een goed scherp ‘fotootje’ van een gerecht te maken waarbij het er ook nog vers en smakelijk uitziet.

> Lees ook de uitspraak in rechtszaak van de visboer, het artikel over de zaak op Sikkom en reacties op de zaak op Facebook