Onderzoek PersVeilig: 8 op de 10 respondenten heeft ervaring met geweld of bedreiging in de journalistiek

Peter ter Velde presenteert het onderzoek “Agressie en Bedreiging richting Journalisten 2021” (foto Wilmar Dik)

De onderzoeksresultaten werden zaterdag 5 juni in Perscentrum Nieuwspoort gepresenteerd. Prof. dr. Alex Brenninkmeijer, lid van de begeleidingscommissie en opsteller van het eerdere rapport Een dreigend Klimaat 2017, gaf na de presentatie een reactie op het rapport.

Enkele cijfers uit "Agressie en Bedreiging richting Journalisten 2021":

82% van de respondenten heeft te maken met een vorm van agressie of bedreiging (61% in 2017)
29% heeft maandelijks of vaker te maken met een incident (18% in 2017)
36% is voorzichtiger geworden of gaat anders om met mensen
93% ziet bedreiging als actueel en reëel gevaar voor de persvrijheid. (79% in 2017)

>> Download hier het rapport en hier de factsheet

Uit het onderzoek blijkt ook dat de frequentie van agressie toeneemt. Drie op de tien journalisten hebben maandelijks of vaker te maken met een incident, in 2017 was dit nog 18 procent.

Deze toename ervaren journalisten ook. Meer dan de helft van hen heeft het idee dat agressie en bedreiging is toegenomen. Een ontwikkeling die zorgen baart: “Ik vind het een gevaarlijke ontwikkeling in de politieke journalistiek dat het aantal bedreigingen zowel fysiek als online toeneemt.”

Persvrijheid in het geding

Agressie en bedreiging laat haar sporen na bij journalisten. Meer dan zestig procent ervaart hier persoonlijk gevolgen van. Voor vier op de tien heeft het invloed op hun werk. Zij zijn voorzichtiger geworden met hun publicaties of hebben minder plezier in hun werk als journalist. Dertien procent heeft weleens overwogen om uit de journalistiek te stappen vanwege een bedreigend werkklimaat. Naast deze zorgen op individueel niveau beamen journalisten massaal (93%) dat agressie of bedreiging een reëel en actueel gevaar vormt voor de persvrijheid. Zeven op de tien zien dan ook dat journalisten de afgelopen jaren voorzichtiger zijn geworden. Een journalist benadrukt: “Ik ben van mening dat de persvrijheid en de veiligheid van journalisten/fotografen de afgelopen tijd enorm is aangetast.”

Hoewel er enerzijds duidelijke zorgen zijn voor de vrije pers zien we anderzijds aanknopingspunten voor de journalistiek. Een deel van de journalisten (14%) zegt meer vastberaden te zijn geworden om hun werk voort te zetten. Een respondent zegt hierover: “Ik ben vastbesloten om mij niet door intimidatie te laten weerhouden van het publiceren van informatie die ik voor mijn lezerspubliek van belang vind.”

Vooral verbale agressie

Wanneer we kijken naar verschillende vormen van agressie en bedreiging zien we dat journalisten voornamelijk worden geconfronteerd met verbaal geweld. Twee derde had hier het afgelopen jaar minstens één keer mee te maken. De helft werd minstens één keer geconfronteerd met bedreiging of intimidatie. Een vijfde kreeg te maken met juridische dreiging of SLAPP (Strategic Lawsuit against Public Participation). En alhoewel met 17 procent fysiek geweld het minst voorkwam, is de impact hiervan niet te onderschatten. Een respondent gaf hier een sprekend voorbeeld van: “Na 10 minuten werd hij plots agressief. Hij greep mijn kladblok uit mijn handen en vroeg welke pagina's informatie bevatten over wat hij zojuist zei. […] Fysiek was hij agressief, in z'n ogen en zijn lichaamshouding. [..] Hij zei niet dat er gevolgen zouden zijn, maar zijn toon en lichaamshouding waren intimiderend genoeg om het als bedreigend te ervaren.”

De ‘gewone burger’

Bij journalisten bestaat het beeld dat agressie of bedreiging vooral komt vanuit de ‘gewone burger’ (60%) die publicatie wil voorkomen (28%). Een journalist beschrijft een tekenend incident: “Aangesproken op straat terwijl wij interviews maken en foto's schieten tijdens een verslag. Dreiging met geweld en foto's moesten verwijderd worden.”

Een kwart van de journalisten denkt echter dat er geen specifieke aanleiding is voor bedreiging of agressie: “Doodsbedreigingen zonder goede opgaaf van redenen.”

Incidenten niet altijd gemeld

Zeven op de tien journalisten bespreken hun ervaringen met agressie en bedreiging of doen hier melding van. Dit doen zij vooral met directe collega’s (47%), of met hun werk- of opdrachtgever (31%). Journalisten doen nauwelijks aangifte (4%).

Dertig procent van de journalisten deed geen melding van het incident. Meer dan de helft hiervan vond het incident niet erg genoeg om het te melden. Bij twee op de tien bestaat een zekere gelatenheid. Zij hebben het idee dat bedreiging of intimidatie erbij hoort, of dat er toch niks met een melding wordt gedaan.

Bescherming freelancers blijft achter

Hoewel driekwart van de journalisten vindt dat hun werk- of opdrachtgever voldoende maatregelen neemt voor hun veiligheid, denkt een kwart hier anders over. Deze groep wordt naar eigen zeggen onvoldoende tegen agressie beschermd. Met name freelancers (36%) zijn ontevreden over de beschermende houding van hun opdrachtgevers.

Journalisten vinden dat zij beter in bescherming genomen moeten worden door bijvoorbeeld altijd met minstens één collega op pad gestuurd te worden: “Mensen op pad laten gaan in groepjes van minimum twee. Of het leveren van getrainde bodyguards.” Ook moeten werk- en opdrachtgevers een scherpere risicoschatting maken voor zij journalisten op reportage sturen: “Adequater inschatten van de gevaren! Werkgever heeft onvoldoende inzicht in de gevaren op locatie.”

Initiatieven met potentie

PersVeilig en de Balie Persvrijheid zijn twee initiatieven die journalisten ondersteuning bieden bij bedreiging of agressie. We zien dat PersVeilig bekendheid heeft onder journalisten, acht op de tien heeft hier minimaal wel eens van gehoord. En alhoewel slechts veertien procent hier wel eens gebruik van maakt, zegt driekwart dit misschien wel in de toekomst te gaan doen.

De Balie Persvrijheid is minder bekend. Drie op de tien kennen het van naam, vrijwel geen journalist zegt hiervan gebruik te maken. De intentie is er wel: zeven op de tien journalisten overwegen in de toekomst de Balie te raadplegen.

* Eerder meldden we dat acht op de tien journalisten ervaring hebben met geweld en bedreiging. We hebben ervoor gekozen om hier respondenten van te maken omdat dit een nauwkeuriger weergave van de uitkomsten van het onderzoek is. De onderzoekers benadrukken dat de uitkomsten indicatief zijn voor de gehele journalistieke sector.

PersVeilig is een initiatief van NVJ, Genootschap van Hoofdredacteuren, Politie en Openbaar Ministerie en heeft tot doel de positie van journalisten te versterken tegen geweld en agressie.