Hoorzitting positie freelancers in de media: ‘Je moet blijven zeuren’

Foto: Ruud Rogier

Even terug naar de Monitor Freelancers en Media. Per opdracht 10 procent minder betaald dan vier jaar geleden en per foto zelfs 20 procent, ijlt het na. Dr. Mirjam Prenger (Mediastudies, UvA) stelt dat als gevolg van de vele ontslagrondes op redacties media afhankelijk zijn geworden van freelancers, maar ze betalen hun freelancers wel steeds minder. De ontwikkelingen zijn zorgelijk, bleek al uit eerder onderzoek van de Universiteit van Amsterdam: flexibilisering zorgt voor verschraling; meer gedwongen combinaties van journalistiek werk en commerciële opdrachtgevers buiten de nieuwsindustrie; een negatieve impact op de moraal onder journalisten; en de ‘zwijgspiraal’ vanwege de angst om als ‘moeilijk’ te worden gezien.

Prenger: ‘De Monitor laat zien hoe hard het nodig is dat freelancers zich op allerlei manieren blijven verenigen en dat er meer kennisdeling en training moet komen over de zakelijke en juridische aspecten van het zelfstandigenbestaan. Bovenal toont het aan hoe noodzakelijk het is om discussie te voeren over de wijze waarop de nieuwsindustrie omgaat met freelancers.’

Kranten en bureaus verwachten exclusiviteit

Hoe die nieuwsindustrie omgaat met freelancers legt fotojournalist Freek van den Bergh haarfijn uit. ‘Kranten en bureaus verwachten exclusiviteit. Werken voor krant A betekent vaak dat je niet meer voor krant B kan werken. De groep klanten waaraan ik als freelancer mijn beeld kan verkopen, wordt steeds kleiner.’ Het zijn de uitgevers, niet de beeldredacteuren met wie hij contact heeft, die bepalen wat er door de bij hun aangesloten kranten en persbureaus wordt uitgekeerd aan freelancers. ‘Ik heb alleen nog nooit de kans gehad om met zo’n uitgever om tafel te zitten om te praten over tarieven.’

Daarnaast kan Freek geen beroep doen op een professional die voor hem en zijn collega’s kan onderhandelen. ‘Het zou zo mooi zijn als ik met mijn collega’s een vuist kan maken en niet meteen word beticht van kartelvorming. Als een groot bedrijf, eigenaar van meerdere kranten, professioneel onderhandelt, is het dan niet logisch om mij als zzp’er ook deze vrijheid te geven zodat wij gezamenlijk onze onderhandelingspositie kunnen versterken?’

Collectief onderhandelen

Het valt moeilijk uit te leggen: dat de paar grootste mediaconcerns wel mogen samenklonteren, maar dat freelancers geen collectieve afspraken mogen maken. Bij de NVJ staat collectief onderhandelen iedere keer op de agenda aan de cao-tafel. Maar de werkgevers doen niet mee. ‘Het mag niet, zeggen ze, aldus Rosa García López, NVJ-secretaris Zelfstandigen en NVF. ‘En niet mogen klinkt beter dan niet willen.’

Kan het anders? Jawel, zegt Klara Boonstra, hoogleraar internationaal arbeidsrecht en directeur van de Wiardi Beckman Stichting. Het Europese Hof stelde eind 2014 de orkestremplaçanten in het gelijk: als zelfstandigen in een onderneming zij-aan-zij werken met werknemers, dan mag ook voor hen worden onderhandeld over minimumtarieven. Boonstra: ‘Je mag onderhandelen voor die hele groep. Dat betekent niet dat alles gelijk is voor iedereen; elke groep heeft zijn eigen belangen.’

Voor zelfstandigen die zij-aan-zij werken met werknemers, kan de ACM bij wijze van spreken morgen al met een nieuw visiedocument komen, waarin ze toestaat dat zij collectief onderhandelen over de prijs van de arbeid. Hiervoor is – gezien de uitspraak van het Europese Hof van Justitie - geen wetswijziging nodig. Boonstra is in elk geval positief over de nieuwe wind die bij ACM waait. ‘Voor de eerste keer heb ik het gevoel dat er bij ACM aandacht is voor de belangen van freelancers.’

Denken dat het aan jezelf ligt

Mei Li Vos, Eerste Kamerlid PvdA, ziet die kentering ook en niet alleen bij ACM. ‘Je ziet ook een kentering in het denken: hoe we allemaal tot nu toe denken dat dit normaal is. Maar het is een heel raar idee om te geloven dat het aan jezelf ligt dat je weinig verdient. We halen Amerikaanse toestanden binnen door mensen te laten denken dat het aan hen zelf ligt.’

Ook Corinne Ellemeet, Tweede Kamerlid voor GroenLinks, ziet die verandering. ‘Dat denken is diep verankerd, maar mensen staan nu op. Kijk naar de musici die in opstand komen tegen de gratis lunchconcerten. En de huisartsen die collectief in gesprek zijn gegaan. Er is ruimte in de Mededingingswet. Maar laat het debat vooral ook gaan over de misstanden, over de vraag waarom de beloning zo laag is.’

Solidariteit

Hoe belangrijk die wet ook is, je moet veel meer doen, vindt Klara Boonstra. ‘Er moet een maatschappelijk debat komen over solidariteit tussen werkenden onderling. Die zich niet tegen elkaar laten uitspelen, maar samen opkomen voor hun belangen. Het economisch model dwingt om elkaar als concurrenten te zien. Je wordt tegen elkaar uitgespeeld.’

Dit gaat alle werkenden aan, ook de mensen in vaste dienst – lonen blijven achter en de concurrentie tussen werknemers en freelancers maakt dat arbeid goedkoper wordt.

Als mediabedrijven alleen aan rendementen denken ten koste van goede media, hoe valt daar dan tegen te strijden door freelancers? ‘Door op te staan samen met alle creatieven, met werknemers en freelancers’, zegt Rosa García López. ‘Belangenorganisaties en vakbonden kunnen het niet alleen. Ze zijn nergens als niemand opstaat.’

Het gebeurt nog weinig, zegt fotojournalist Freek van den Bergh. ‘We zijn als freelancers moeilijk te organiseren. Als de ene fotograaf actievoert, gaat de andere er met de opdracht vandoor.’

Blijven zeuren

En het wordt nog maar eens gezegd: solidariteit is hard nodig, juist vanwege de kwetsbaarheid van individuele freelancers. ‘Twee jaar geleden begonnen de musici een platform en inmiddels hebben zich duizenden mensen aangesloten’, zegt Corinne Ellemeet. ‘Het begint met een klein aantal en vervolgens wordt het groepsgevoel verder versterkt.’

Daarom moeten we elkaar niet de put inpraten, vindt García López. ‘Op de achtergrond gebeurt veel, we zien dat freelancers bij De Persgroep en Mediahuis maar ook werknemers hun krachten bundelen.’

Blijven zeuren, ook al roepen werkgevers bij salarisonderhandelingen dat journalistiek toch zo’n mooi vak is. Corinne Ellemeet: ‘Je moet zeuren en jezelf als professional serieus nemen: “jij kunt iets wat een ander niet kan”.’