‘En voor welke krant schrijft u?’, vroeg een vrouw me recent op een feestje, toen ik haar verteld had dat ik journalist was. ‘Ik ben tv-verslaggever’, corrigeerde ik haar. ‘Voor EenVandaag.’ Even bleef het stil. De vrouw haalde haar neus op. ‘EenVandaag?’, vroeg ze minachtend. ‘Afschuwelijk. Mijn man en ik vinden dat programma veel te oppervlakkig!’
Echokamer van het eigen gelijk
donderdag 19 mei 2022
Foto: Dingena Mol
Haar onbehouwen directheid vond ik eigenlijk wel geestig. De NVJ oordeelt gelukkig niet over wat “kwaliteitsjournalistiek” behoort te zijn. Iedere journalist is welkom. De Raad voor de Journalistiek kan bepalen of je je werk zorgvuldig hebt gedaan. Wie steken heeft laten vallen, moet - mits je de Raad erkent - rectificeren. Tot zover niks nieuws onder de zon. Maar de tijden veranderen in een razend tempo.
Want wat te doen met zogenaamde “journalisten” die doelbewust de waarheid verdraaien? Denk bijvoorbeeld aan het delen van pro-Russische propaganda. Door de sociale media beschikt iedereen over een eigen kanaal om grote groepen mensen te bereiken. Je hebt vervolgens mensen, die dat soort retoriek blind geloven, napraten via hun eigen media, en daar ook weer een enorm bereik mee creëren.
De echokamer van het eigen gelijk lijkt daarmee steeds groter te groeien. De oplossing? Censuur, zoals soms gepredikt wordt, is een heilloze weg. Maar wat moet je dan wel doen? Zou je bijvoorbeeld “een journalistiek keurmerk” moeten invoeren om het kaf van het koren te scheiden? Een gruwel lijkt me, iets waar de NVJ zich verre van moet houden. Immers: Wie zijn wij om zoiets te bepalen?
Het blijven tegenspreken van onware berichten door feiten te benoemen, kan helpen. Het is ook van belang het publiek duidelijk te maken hoe journalistieke producties tot stand komen. Dat daar bijvoorbeeld een zorgvuldig proces aan vooraf gaat. Nog meer redacties zouden werk moeten maken van een serieus openbaar redactiestatuut. Je creëert dan ook voor je publiek afrekenbaarheid. Gecontroleerd kan worden of de eigen code is gevolgd.
Toch zal er altijd een groep zijn die ontvankelijk blijft voor “fake news”, simpelweg omdat ze de “main stream media” wantrouwen. Toen ik de vrouw vroeg waarom ze ons programma oppervlakkig vond, antwoordde ze dat wij in de coronatijd teveel achter de medici hadden aangelopen en dus niet “de waarheid” hadden verteld. Zij maakte zich vervolgens snel uit de voeten. Dat was jammer, want met dit soort mensen moet je vooral in gesprek gaan, hoe ingewikkeld soms ook. Daarmee is de grootste winst te behalen.