Cijfers over vertrouwen in de media zouden een wake-up call moeten zijn

Foto: Quinn Broers

Eerst enkele cijfers. Pakweg 1 op de 7 Nederlanders vindt dat je het nieuws niet zomaar kunt vertrouwen. In 2021 had 9 procent van de Nederlanders weinig tot geen vertrouwen inde media, in december 2022 was dat 12 procent en in juni 2023 is dit opgelopen tot 14 procent. ‘Als we kijken naar de andere landen, staan we met 53 procent vertrouwen in de media nog steeds bovenaan’, zegt directeur Peter-Paul Verheggen van Motivaction, ‘maar het neemt wel af. Het is niet direct kommer en kwel, maar de cijfers zouden wel een wake-up call moeten zijn.’

Opleidingsniveau en leeftijd

De mensen die meer vertrouwen hebben in de media hebben een hoger opleidingsniveau, verdienen beter en stemmen vooral PvdA, GroenLinks en SP. Degenen die minder vertrouwen hebben zijn overwegend jonger. Meer dan de helft (64%) van de mensen die het nieuws niet of weinig vertrouwen, geeft wel aan hun best te doen om het nieuws te checken op juistheid. ‘Het is dus niet dat ze meteen zeggen, het klopt niet en het deugt niet.’

De jongere groep tussen de 21 en 24 jaar doet meer hun best om het nieuws te checken. ‘Het idee dat jongeren minder het nieuws volgen omdat ze er minder mee hebben, zou op zijn minst genuanceerd moeten worden. We zien dat het met de nieuwsinteresse best meevalt.’

Een van de manieren om het vertrouwen te bevorderen in het nieuws en de journalistiek, is mensen handvatten geven hoe ze nieuws moeten lezen, hoe ze daarmee om moeten gaan en hoe ze kunnen nagaan of ze het kunnen vertrouwen of niet.

Welke initiatieven slagen of stranden?

Wat doen journalisten en redacties er dan aan om het vertrouwen van lezers, luisteraars en kijkers te bevorderen of terug te winnen? Een team van jonge journalisten, bestaande uit Vita van Lennep (Universiteit Leiden), Yassin Boutayeb (School voor de Journalistiek Utrecht), Yvo Spijkers (HBO Journalistiek Zwolle) en Tijmen Koppelaar (Universiteit Leiden), interviewden hoofdredacteuren en chefs van 29 mediaorganisaties en stelden hen de vraag welke initiatieven slagen of stranden. Ze bespraken met hen drie subonderwerpen: transparantie, publieksinteractie en representatie.

Transparantie

Transparantie is misschien wel de belangrijkste kernwaarde van de journalistiek waarop nog meer focus op zou moeten worden gelegd. Maar hoe zet je stappen om die transparantie te vergroten?

Een goed voorbeeld vonden de interviewers Follow the Money die met een systeem van voetnoten werkt bij elk artikel. De lezer weet al op voorhand hoe het artikel is gemaakt, welke stappen zijn gezet en welke keuzes zijn gemaakt. Dat betekent weliswaar meer werk voor de journalist maar het geeft ook vertrouwen aan het publiek.

Ander voorbeeld is de wekelijkse uitleg door de hoofdredactie van Nu.nl over de journalistieke keuzes die in die week zijn gemaakt. Dit gebeurt overigens ook door andere media.

Publieksinteractie

Onder het kopje publieksinteractie wordt de actieve betrokkenheid vanuit nieuwsmedia naar de nieuwsconsument bedoeld. Journalisten verwachten eigenlijk altijd dat mensen hen te woord staan en zodra dit niet gebeurt, wantrouwen zij de situatie. Maar andersom is dit ook het geval. Daarom is het, aldus de interviewers, belangrijk om altijd vragen te beantwoorden en vragen te stellen aan de nieuwsconsument. Door de focus te houden op publieksinteractie kun je het vertrouwen vergroten en de relatie versterken.

Omroep Brabant en BNR, bijvoorbeeld, werken met een nieuwspanel, een groepje nieuwsconsumenten die je allerlei vragen kunt stellen over de aanpak van een nieuwsonderwerp of de mening over een bepaalde rubriek.

Verschillende media organiseren publieksevenementen zodat het publiek kennismaakt met journalisten en met hen in discussie kunnen gaan. Of arenabijeenkomsten, zoals Omroep Zeeland en L1 doen, waarbij mensen worden uitgenodigd om over een bepaald onderwerp te praten. Hiermee geven zij het publiek een erkend gevoel en weet je wat er speelt in de omgeving.

De Volkskrant maakt een podcast waarin journalisten vertellen hoe ze bepaalde onderwerpen aanvliegen. Hierin hoor je ook hun twijfel. Journalisten stellen zich kwetsbaar op en hierdoor ontstaat een gemeenschappelijk gevoel.

Een andere interactie is crowdsourcing, zoals bij Pointer, het gezamenlijk onderzoek doen met je publiek. Zogenoemde pop-up redacties in bepaalde wijken maken dat je dicht bij je publiek staat en vice versa.

Representatie

Representatie is misschien wel een van de meest besproken onderwerpen van de afgelopen tijd, aldus de jonge journalisten. Hoe kunnen we redacties representatiever maken? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we een diverser beeld schetsen van de samenleving?

Uit de interviews bleek dat de discussie over representativiteit en diversiteit over meer gaat dan alleen de kleur van je huid, je geslacht of seksuele geaardheid.

De interviewers kwamen ook dilemma’s tegen bij sommige redacties. Want als je echt divers en representatief wil zijn moet je meer mensen van buitenaf halen. Maar meestal krijgen eerst de mensen binnen het bedrijf de kans om te solliciteren op een functie en zelf wil je als werknemer graag bij je bedrijf blijven. Zo houd je constant dezelfde mensen binnen je bedrijf.

Bij de Volkskrant vinden ze dat je niet divers op alle gebied hoeft te zijn. Dan gaat het over politieke kleur. Dat idee staat haaks op het beleid van De Telegraaf. Hier is juist plaats voor diversiteit op het gebied van ideeën en meningen waardoor zowel links- als rechtsstemmers aan eenzelfde bureau werken.

De initiatiefnemers streven ernaar om alle interviews in een witboek te bundelen.

Festival van de Journalistiek

Op 30 juni werd het Festival van de Journalistiek 2023 gehouden in Beeld & Geluid in Den Haag. Wil je terugblikken, nagenieten, of misschien zien wat je dit jaar gemist hebt? Fotograaf Quinn Broers maakte een prachtige samenvatting in beeld, die hier binnenkort te bekijken is. Komende week verschijnen op de website meerdere artikelen en tips naar aanleiding van de festivalsessies.