Bedreigingen vrouwelijke journalisten leiden tot mentale schade en zelfcensuur

De helft van het aantal vrouwelijke journalisten heeft te maken (gehad) met bedreigingen, intimidaties of geweld in het kader van hun werk. Met name freelancers en/of journalisten met een migratieachtergrond zijn kwetsbaar. Dit blijkt uit “Een onveilig klimaat”, een onderzoek van dr. Marjolein Odekerken en Laura Das (MA) onder vrouwelijke journalisten, dat op de Dag van de Persvrijheid werd bekendgemaakt. Op woensdag 8 mei presenteert Marjolein Odekerken de onderzoeksresultaten tijdens het Festival van het Vrije Woord in Beeld en Geluid Hilversum.

Van de 366 ondervraagde vrouwelijke journalisten is 50% weleens geïntimideerd tijdens het werk. Jaarlijks heeft 37% te maken met bedreigingen, bij 9% gebeurt dit maandelijks en bij 3% komen de bedreigingen wekelijks voor. De daders zijn vaak burgers die journalisten via sociale media bedreigen. In het rijtje daders komen ook aanhangers van politieke partijen voor, het bedrijfsleven, personen met een verward gedrag en criminelen/onderwereld. Ook collega-journalisten worden genoemd.
 
Het vaakst krijgen vrouwelijke journalisten te maken met online/social media bedreigingen (31%), juridische bedreigingen (29%), andere bedreigingen zoals verbaal of telefonisch (22%) en fysieke bedreigingen (19%). Vooral onderwerpen zoals ras, culturele identiteit, feminisme, (on)gelijkheid, misdaad, politiek en overheid, oorlog en veiligheid zijn gevoelig. Kwetsbare slachtoffers zijn met name freelancers, journalisten met een migratieachtergrond en journalisten met kinderen.

Forse impact

De impact van die bedreigingen is fors. Enerzijds gaat het om mentale schade, dat wil zeggen stress, angst, slapeloosheid, PTSS. Sommigen komen terecht in de Ziektewet. Ook zijn er grote gevolgen voor de wijze waarop de journalisten te werk gaan en waarbij zelfcensuur op de loer ligt. Ze behandelen bepaalde onderwerken niet meer (18%), mijden locaties, evenementen of bepaalde groepen (23%), breken vroegtijdig werk af (12%) en zijn bang om bepaald nieuws naar buiten te brengen (27%). Bovendien vindt 70% procent van de journalisten die de enquête invulde, de bedreigingen een actueel en reëel gevaar voor de persvrijheid.

Maatregelen

Het merendeel van de ondervraagde journalisten vindt het daarom belangrijk dat er meer maatregelen worden genomen ter bescherming. Als maatregelen noemen zij onder andere: cursussen en trainingen, gesprekken met collega’s en leidinggevenden, een hardere aanpak door politie en justitie en een strenger toezicht op social media.

Lage aangiftebereidheid

Uit het onderzoek “Een onveilig klimaat” blijkt ook dat de aangiftebereidheid zeer laag is. Vaak wordt gedacht dat het incident niet belangrijk genoeg was of dat er wordt gedacht dat er niets gedaan wordt met de aangifte. Ook voelen de vrouwen zich niet altijd gesteund door de werkgever. Dit heeft te maken met het gemis aan een open cultuur binnen de journalistiek om over bedreigingen te praten. Bedreigingen worden gezien als “inherent aan het vak” en niet altijd serieus genomen.

Festival van het Vrije Woord

Op woensdag 8 mei presenteert dr. Marjolein Odekerken in Beeld en Geluid Hilversum het onderzoek naar bedreigingen tegen vrouwelijke journalisten. Het evenement staat dit jaar in het teken van online intimidatie en bedreiging van journalisten. De jaarlijkse Persvrijheidslezing zal worden voorgedragen door journalist Sheila Sitalsing en de Persvrijheidsmonitor 2018 wordt in de vorm van een video gepresenteerd. Verder vinden workshops en debatten plaats. Kijk hier voor meer informatie en tickets (met ledenkorting).

• In deze factsheet [pdf] zijn de resultaten van het onderzoek opgenomen.

Aanleiding

Het onderzoek over de bedreiging van vrouwelijke journalisten is een vervolg op het eerdere onderzoek “Een dreigend klimaat” (2017) van dr. Marjolein Odekerken en prof. Alex Brenninkmeijer. Uit dat onderzoek kwam onder andere naar voren dat met name vrouwelijke journalisten kwetsbaar zijn als het gaat om bedreigingen en intimidaties.
 
Naar aanleiding van dit onderzoek werd in juli 2018 het akkoord “Geweld en agressie tegen journalisten” gesloten door Politie, Openbaar Ministerie, Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren en de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ). Hieruit vloeide het project Persveilig voort dat de positie van journalisten moet versterken tegen geweld en agressie.

Onderzoeksmethode

“Een onveilig klimaat” is gebaseerd op een online enquête onder 366 vrouwelijke journalisten en een casestudie op basis van 11 diepte-interviews. Het onderzoek kwam tot stand met medewerking van de Nederlandse Vereniging van Journalisten, Stichting Vrouw & Media, de Vereniging van Onderzoeksjournalisten en het Genootschap van Hoofdredacteuren.

Over Marjolein Odekerken

Dr. Marjolein Odekerken is zelfstandig onderzoeker . Haar expertise ligt met name op het terrein van bedreigingen van journalisten en de gevaren voor de persvrijheid. Zij heeft de afgelopen jaren verschillende onderzoeken gedaan naar bedreigingen: (“Rot op met die camera: een kwestie van buurtverzet?! (2009); “Perskaart? Niets mee te maken” (2010) en een “Een dreigend klimaat (2017). Daarnaast is zij verbonden als onderzoekster aan het Verwey-Jonker Instituut.