Journalistenverenigingen: rechtszaak belangrijke stap richting gerechtigheid voor vermoorde IKON-journalisten

42 jaar na de moord op vier Nederlandse journalisten in El Salvador komt er een rechtszaak. De NVJ, IFJ, EFJ en de Journalistenvereniging van El Salvador spreken van een belangrijke stap voorwaarts in de strijd tegen straffeloosheid voor misdaden die tegen journalisten zijn gepleegd.

Namen van de vier vermoorde IKON journalisten op de kruisen voor het Amerikaanse consulaat in Amsterdam. Foto: ANP/Hollandse Hoogte/Rob Brouwer

In 2020 werd het onderzoek naar de moorden heropend. De vermeende verantwoordelijken werden geïdentificeerd. De rechtszaak zou een precedent kunnen scheppen voor andere misdaden die tijdens het interne conflict in Salvador zijn gepleegd.

Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemse en Hans ter Laag maakten deel uit van het team van IKON en werden vermoord op 17 maart 1982, terwijl ze in El Salvador waren voor de aanstaande verkiezingen. De verslaggevers waren onderweg naar Chalatenango om verslag te doen van het conflict, vergezeld door vijf guerrillastrijders, toen ze door het leger werden overvallen en geëxecuteerd. Slechts één van de mensen die bij hen waren, overleefde.

Vijf dagen voor de aanval waren de journalisten verhoord door de Salvadoraanse politie, wat aantoonde dat hun activiteiten werden gemonitord, en drie dagen voor de hinderlaag hadden ze politieke gevangenen geïnterviewd. Deze context en verschillende bewijsstukken onthullen dat de moorden opzettelijk werden uitgevoerd met als doel de pers het zwijgen op te leggen.

Zo’n 700 journalisten uit de hele wereld waren in 1982 naar het land gekomen om verslag te doen van de verkiezingen en het gewapende conflict dat het land sinds 1980 doormaakte, met toenemende beschuldigingen van mensenrechtenschendingen en het gebruik van doodseskaders door de overheid, die de burgerbevolking en sociale of politieke activisten en religieuze figuren, zoals de priester Óscar Romero.

De zaak bleef ongestraft vanwege de Amnestiewet die in 1993 werd goedgekeurd en die dit soort misdaden beschermde die tijdens de oorlog werden gepleegd. Deze wet werd uiteindelijk in 2016 ongrondwettelijk verklaard. Vervolgens werd in 2018, dankzij de volharding van de families van de slachtoffers en organisaties zoals de Fundación Comunicándonos en de Asociación Salvadoreña por los Derechos Humanos (ASDEHU), een klacht ingediend en werd verzocht de zaak te heropenen.

De heropening van de zaak in 2020 maakte het mogelijk de vermeende daders te identificeren en nieuw bewijs te verzamelen. De zaak is een belangrijke stap richting waarheid en genoegdoening voor de families van de slachtoffers.

De verdachten zijn de voormalige minister van Defensie, José Guillermo García, de voormalige directeur van de Treasury Police, Francisco Antonio Morán, en voormalig kolonel Mario Adalberto Reyes Mena, die momenteel in de Verenigde Staten woont en te maken heeft met een uitleveringsverzoek. Reyes Mena wordt ervan beschuldigd de planner en het belangrijkste materiaal te zijn dat verantwoordelijk is voor de moorden.

Volgens IFJ, EFJ, NVJ en de Journalistenvereniging van El Salvador is het nieuwe proces een cruciale stap in de richting van het beëindigen van de straffeloosheid voor deze misdaden tegen journalisten, die een historisch precedent zouden kunnen scheppen in het land en de regio. ‘Er kan geen vrijheid van meningsuiting zijn zolang er straffeloosheid bestaat, daarom eisen wij waarheid en gerechtigheid voor Koos, Jan, Joop en Han’, aldus de organisaties.

Lees ook: Broer vermoorde IKON-journalist: tijd voor berechting dringt, verdachten zijn oud (Villamedia)