Aan informateur: maak serieus werk van meer openbaarheid van bestuur
Maak bij de kabinetsformatie harde afspraken over een betere toepassing van de Wet open overheid (Woo), maak serieus werk van meer transparantie in het openbaar bestuur, maar ga niet sleutelen aan de wettekst van de Woo. Dat is de kern van een brief van verschillende organisaties in de journalistiek, waaronder de NVJ, aan informateur Plasterk en de formerende partijen.
)
Foto: Robin Utrecht
De Wet open overheid vervangt sinds 1 mei 2022 de oude Wet openbaarheid van bestuur, beter bekend als de Wob. Journalisten en burgers kunnen met een beroep op de Woo documenten opvragen bij de overheid, zodat de totstandkoming van beleid gereconstrueerd kan worden. Maar dat gaat niet goed. Het duurt doorgaans vele maanden voordat een zogeheten Woo-verzoek behandeld is, veel documenten worden op oneigenlijke gronden niet vrijgegeven of zijn door veelvuldig lakken onleesbaar geworden.
Cultuuromslag komt niet vanzelf
De Vereniging van Onderzoeksjournalisten, de NVJ, de Open State Foundation, expertisecentrum voor Woo-verzoekers SPOON en brancheorganisatie NDP Nieuwsmedia roepen de formerende partijen op om ervoor te zorgen dat de Woo beter gaat functioneren. Daarvoor is in de eerste plaats een cultuuromslag naar meer transparantie bij de overheid nodig. Dit werd al beloofd na de Toeslagenaffaire, maar daar is niets van terecht gekomen. Deze cultuuromslag komt er dus niet vanzelf. De journalistieke organisaties willen dat er overleg tot stand komt tussen ambtenaren, journalistiek en maatschappelijke organisaties om te komen tot bindende regels voor de behandeling van Woo-verzoeken. De tekst van de Woo voorziet in deze mogelijkheid. Veel mogelijkheden om de werklast en vertragingen te verminderen worden nog onvoldoende benut.
Verder willen ze dat de overheid de zogeheten weigergronden correct toepast en niet misbruikt om geen documenten te hoeven verstrekken. Ook moeten concept-documenten ruimhartiger worden vrijgegeven, wanneer hier om gevraagd wordt.
Laat de wet voorlopig met rust
De tekst van de wet hoeft niet te veranderen. De huidige uitvoeringsproblemen zijn niet het gevolg van een gebrekkige wet, maar van een gebrek aan transparantie. Pogingen om de wet af te zwakken zijn bovendien voorbarig, stellen de briefschrijvers: het openbaar bestuur moet eerst werken aan een cultuurverandering naar meer transparantie, en aan het op orde brengen van de informatiehuishouding.
De organisaties wijzen erop dat voor het controleren van de macht toegang tot informatie een fundamenteel recht van iedere burger is, vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Toegang tot die informatie is wezenlijk voor het democratisch functioneren van een samenleving. omdat zo de overheid verantwoordelijk kan worden gehouden. ‘Goede toepassing van de Woo zal naar onze overtuiging niet alleen de pers, maar ook de burger, het bestuur en dus de democratie zeer ten goede zal komen’, besluit de brief aan de informateur.
NVJ stuurt aanbevelingen aan informateur
In een brief vorige week aan informateur Ronald Plasterk hebben voorzitter Folkert Jensma en secretaris Thomas Bruning namens de NVJ aandacht gevraagd voor het behoud van een onafhankelijke en hoogwaardige informatievoorziening voor de Nederlandse burger. Naast een achtergrondschets van de journalistieke mediasector gaven zij zes suggesties die kunnen bijdragen aan het vervullen van de controlerende en verbindende rol van journalisten.