'De impact van een ‘blafbrief’ kan groot zijn’

De Balie Persvrijheid is in het leven geroepen om juridische heibel te voorkomen. Het initiatief van de NVJ en het Persvrijheidsfonds biedt juridische ondersteuning aan freelance journalisten die in eigen beheer publiceren, kleine uitgeverijen en lokale omroepen. De dienst is gratis en ook beschikbaar voor niet-leden.

‘Het grootste gedeelte van ons werk bestaat uit advisering en meestal kunnen de mensen dan zelf daarmee verder’, aldus Petra Oudhoff en Maarten van den Berg, respectievelijk jurist en advocaat van de NVJ. ‘Een enkele keer sturen we namens de journalist een brief richting de advocaat van de wederpartij. En soms komt het tot een procedure.’

Is er een tendens in het soort onderwerpen waarover journalisten vragen stellen?

‘Opmerkelijk is dat we de laatste tijd een aantal gevallen hebben gehad waarin justitie een rol speelde. Dan moet je denken aan het opvragen door justitie van IP-adressen van websitebezoekers. En daarnaast vaak meldingen van nieuwsfotografen die ondanks hun politieperskaart problemen ondervinden achter het politielint.

Daarnaast zijn de vragen divers, maar je kunt ze wel in grofweg vier categorieën verdelen:

• Rechtshulp vóór publicatie. Dan gaat het over advisering over gevoelige passages uit een boek, het gebruik van (anonieme) bronnen, hoor en wederhoor, of het noemen van namen in de publicatie.
• Rechtshulp na publicatie. Zoals het dreigen met procedures, het eisen van schadevergoeding en rectificatie, het verwijderen van artikelen uit online-archieven, portretrechtszaken, of de oproep voor verhoor bij politie na aangifte van smaad. 
• Belemmering bij het verkrijgen van informatie. Denk aan het wel of niet mogen fotograferen op Schiphol, het sommeren om te stoppen met filmen en fotograferen, het adviseren in Wob-procedures.
• En ‘overig’. Dat zijn vaak niet-journalistieke zaken, waarin klagers zich benadeeld voelen. Hier geldt dat we hier alleen iets mee kunnen als dit onder de reikwijdte van de Balie Persvrijheid valt.'

Mensen kunnen advies inwinnen voorafgaand aan een publicatie die gevoelig kan liggen. Waar letten jullie bij zo’n publicatie op?

‘Bij het bepalen of een publicatie onrechtmatig zou kunnen zijn, spelen alle omstandigheden van het geval een rol. Zo gaan we na of er ernstige beschuldigingen worden geuit. Of dat iemand een publiek figuur is. Of dat er namen worden genoemd. Of er wederhoor is geweest, etcetera. Veel afwegingen kun je terugvinden in de tips en tricks die we hebben gepubliceerd op de website van Balie Persvrijheid.’

Hebben adviesvragen binnen het spectrum van de Balie al geleid tot procedures?

‘Ja, we staan nu een journalist bij in een procedure van een wederpartij die van mening is dat hij na een interview recht heeft op publicatie van zijn artikelen in het lokale medium. Verder was er de procedure bij de schouw met Jos B., verdachte in de moordzaak Nicky Verstappen. Omdat behalve de NVJ, ook NOS en het Genootschap van Hoofdredacteuren partij waren, was hierbij een externe advocaat betrokken. Recent heeft Balie Persvrijheid een zaak uitbesteed aan een externe advocaat, waarbij een freelance fotograaf in een kort geding eiste aanwezig te mogen zijn bij de ruiming van een nertsenhouderij.'

Nemen het aantal en de ernst van juridische bedreigingen toe?

‘Dat is moeilijk te zeggen. Je merkt wel dat in het kader van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) mensen zich vaker beroepen op het portretrecht en privacy. Ook merken we vaker dat (foto)journalisten belemmerd worden in hun werk en dat journalisten worden bedreigd. Die incidenten vallen deels onder PersVeilig, het gezamenlijk initiatief van NVJ, OM en Politie.'

De positie van freelancers is kwetsbaar en het gevaar schuilt erin dat zij voorzichtiger worden. Hebben jullie de indruk dat freelancers vaker dan vroeger aansprakelijk worden gesteld?

‘Als de journalist zijn of haar werk goed gedaan heeft, is er niet zo snel sprake van een onrechtmatige publicatie. Dan kan er wel een boze brief van de advocaat komen, maar het is maar zeer de vraag of een procedure succes heeft. Wel merken we dat de impact van zo’n ‘blafbrief’ vaak groot is. Journalisten schrikken en het komt dan ook voor dat intimidatie succes heeft en een publicatie wordt teruggetrokken. Met Balie Persvrijheid proberen we dit zogeheten ‘chilling effect’ en zelfcensuur te voorkomen.

Overigens wordt in veel gevallen de uitgever of omroep aangesproken en veel minder de journalist; de uitgevers en omroepen nemen meestal ook het voortouw als het om een procedure gaat.’

Leden van de NVJ hebben in principe recht op gratis rechtshulp; Balie Persvrijheid is als gratis dienst ook beschikbaar voor niet-leden. Zijn daar bepaalde voorwaarden aan verbonden?

‘Een voorwaarde is dat het altijd moet gaan om een perspublicatie. Ook moet de vraag evenredig zijn ten opzichte van de inspanning die moet worden gepleegd. Voor iedereen die gebruikmaakt van de Balie Persvrijheid geldt het reglement van Balie Persvrijheid. 

Om als niet-lid juridisch advies en rechtshulp van de balie te ontvangen, moet je het speciale gratis lidmaatschap van de NVJ voor de Balie Persvrijheid aangaan voor de duur van de rechtshulp. Dit lidmaatschap is nodig op grond van de regels die gelden voor advocaten. De jurist regelt dit tijdens het gesprek.

---

Enkele tips:

• zorg dat je feiten kloppen en let ook op de details;
• ken je beroepsethiek (privacy, hoor- en wederhoor, gebruik van bronnen etc.);
• verzamel bewijsmiddelen; bewaar aantekeningen, neem altijd je gesprekken op.

Nog veel meer tips vind je op deze pagina en kijk op de pagina van Balie Persvrijheid voor nog veel meer verhalen en cases op het gebied van persvrijheid.