Hoog tijd voor journalistieke zelfreflectie

BESTUURSBLOG – In mei was de NVJ gastheer van de algemene vergadering van de EFJ, de European Federation of Journalists. De pakkende Persvrijheid lezing van Step Vaessen maakte de bijeenkomst in Den Haag mede tot een succes. Waar normaal politiek-strategische moties de gemoederen verhitten, stond ditmaal de inhoud van het vak centraal.

Foto: Dominique Meienberg

Onder de titel ‘Not at War’ hield de Al Jazeera-correspondent een fel pleidooi voor de journalistieke onafhankelijkheid, ook in tijden van crisis en oorlog. De Russische Mikhail Fishman van TV Rain, die van Moskou is uitgeweken naar Amsterdam, reageerde hierop in de aansluitende paneldiscussie. Als journalist in ballingschap is hij wel degelijk in oorlog met Poetin, zo stelde hij. Hij kiest partij, begrijpelijk gezien zijn positie. Maar hij plaatst zich daarmee in feite buiten de journalistieke ethiek. Bij de borrel na afloop zinderde het museum voor Beeld & Geluid van de geëngageerde discussies tussen NVJ-leden en de gedelegeerden uit heel Europa.

Vaessen beperkte zich niet tot journalistiek in oorlogstijd. Ook bij crises zoals de corona-epidemie dreigt de pers mee te buigen met het sentiment in de samenleving. Zo had ze met verbijstering kennisgenomen van de uitspraak van Pieter Klok, hoofdredacteur van de Volkskrant, dat de pers, als er zoveel angst is, vol achter de regering moet staan. De Publieke Omroep werd de megafoon van de regering, met wekelijkse persconferenties die direct werden uitgezonden. En dat terwijl er bij noodwet werd geregeerd en het parlement uitgeschakeld was. De eerste macht ontmanteld, de vierde macht muilkorft zichzelf. We waren niet erg ontvankelijk voor tegengeluiden van critici. Het frame was regeringsgezind.

Zo neemt in een toch al gepolariseerde samenleving het wantrouwen in de pers alleen maar toe

Het gebeurde overal in Europa. En overal komt de discussie op gang welke rol de media hebben gespeeld tijdens de coronacrisis. In Zwitserland bleek de woordvoerder van de minister van Volksgezondheid een dagelijks feed met vertrouwelijke informatie aan de Blick te verzorgen, een van de grootste kranten van het land en een verklaarde supporter van het overheidsbeleid. De kolommen van de Blick, die braaf gebruik maakte van het privilege, zouden dan de overige ministers onder druk hebben gezet voorrang te geven aan de coronamaatregelen, boven andere overwegingen. De woordvoerder is ontslagen, er loopt een onderzoek.

Zo neemt in een toch al gepolariseerde samenleving het wantrouwen in de pers alleen maar toe. Hoog tijd voor zelfreflectie. In het NVJ-bestuur is er sprake van een ethisch reveil 2.0. We staan aan de vooravond van het programma: Journalistiek is een Vak. Uitleggen wat de journalistieke code inhoudt. Dat media met een redactiestatuut die waarborgen. Wat ons onderscheidt van de holle vaten op sociale media. We willen mediawijsheid op scholen en opleidingen bevorderen. De rol van de Raad voor de Journalistiek vergroten. Daarvoor moeten we ook ons eigen – vrije – beroep onder de loep nemen. Te beginnen met onze rol in coronatijd. Welke universitaire vakgroep ethiek of journalistiek pakt dit samen met ons op?