Koelbloedig vermoord
Het is een droevige mijlpaal. In haar ‘State of the Europian Union’ op 15 september noemde commissievoorzitter Ursula von der Leyen voor het eerst drie journalisten die in de uitoefening van hun beroep zijn gedood. Niet als oorlogsverslaggevers of in een burgeroorlog ver van Europa’s grenzen, maar koelbloedig vermoord midden in een Unie waar de rechtsstaat zou moeten functioneren.
In de rijen van de Maltese Daphne Galizia († 2017) en de Slovaak Jan Cuciak († 2018) is voortaan ook de naam van de Nederlander Peter R. de Vries († 2021) opgenomen. ‘Ze hebben voor ons recht op informatie gevochten en hebben hun leven ervoor gegeven.’
Von der Leyen zei dit aan het einde van haar één uur durende toespraak. Ze stapte van het Engels naar haar moedertaal Duits, als ware ze daardoor dichter bij de kern van haar boodschap kon komen. ‘Laten we kijken naar een vrijheid die alle andere vrijheden een stem geeft: de vrijheid van de media.’ Beter kun je het niet verwoorden.
Meer dan ooit bracht de commissievoorzitter ‘de ziel van Europa’ ter sprake. Even vaak is ze door commentatoren gekapitteld vanwege haar torenhoge ambities, beperkte macht en een realiteit die weerbarstig is. In dat opzicht spraken de lege bankjes, de ongeïnteresseerdheid van druk appende afgevaardigden en de plichtmatige applausjes boekdelen. De kilte van de multinationale politiek straalde ervan af.
Maar toch: ‘If it ain’t on the page, it ain’t on the stage.’ Wie geen doelen formuleert, zal ze ook nooit halen. Daags daarna secondeerde Eurocommissaris Vera Jourova Von der Leyen met ‘een sterke aanbeveling aan de lidstaten’ de veiligheid van journalisten serieus te nemen. Ze stelde een aantal maatregelen voor die lezen als de bouwstenen van ‘ons’ project Persveilig. Een structurele samenwerking tussen politie en journalistenorganisaties is daar één van; trainingen, juridische en psychologische bijstand zijn andere aanbevelingen. Ze zijn ongetwijfeld ingegeven door de European Federation of Journalists (EFJ), die Persveilig als een benchmark beschouwt en als Brusselse lobbyorganisatie in nauw contact staat met Jourova. Victor Orban reageerde per kerende post aan te dringen op het ontslag van de Tsjechische Eurocommissaris.
De EFJ prees de voorstellen, maar vindt uiteraard dat de EU verder moet gaan. ‘Aanbevelingen’ zijn boterzacht; sancties bij het niet opvolgen ontbreken. Volgens EFJ-directeur Renate Schroeder moet de EU een onafhankelijk beoordelingsorgaan in het leven roepen dat staten ter verantwoording roept die journalisten in gevaar brengen en daarmee het publiek het recht op vrije informatie ontzeggen.
In ons land stemde een Kamermeerderheid voor een voortzetting van het project Persveilig. Dat is winst. Minister Grapperhaus wil ook kijken naar extra aanspreekpunten bij de politie voor misdaden tegen journalisten in de regio. Als iedereen weet waar je woont, maakt dat je extra kwetsbaar, dat blijkt ook uit recente aanslagen. Een volgende stap is het kunnen afschermen van je privéadres, als dat samenvalt met je zakelijke, in het handelsregister. Onbegrijpelijk dat zo’n simpel en wezenlijk element in de beveiliging van journalisten nog niet is ingevoerd.
Renske Heddema
