Jaarrede Renske Heddema: ‘Dappere leden’

Foto Joris van Gennip

Jaarrede ALV 2 juli 2022

Vandaag presenteren wij als uw bestuur de resultaten van het afgelopen jaar- het inhoudelijk jaarverslag en de concept- jaarrekening. Op beide kunnen we trots zijn. Meer dan dat: terwijl elders vakbonden massaal leden verliezen, groeit de NVJ gestaag door. In het tweede coronajaar hebben leden ons weer weten te vinden voor juridische, administratieve en soms ook financiële steun.  Ook de jaarcijfers zijn bevredigend: in plaats van een tekort dat we hadden begroot vanwege de pandemie heeft de NVJ een bescheiden winst van bijna 60.000 kunnen inboeken. De penningmeester zal de concept-jaarrekening straks verder toelichten.

Kern van ons vak

Ik nam vorige week deel aan een paneldiscussie op de jaarvergadering van communicatieprofessionals Logeion. Als voorbereiding heb ik me opnieuw verdiept in de kern van ons vak. En ik kwam automatisch terecht bij wat vroeger de Code van Bordeaux heette, en inmiddels is omgedoopt tot de Global Charter of Ethics for Journalists.  Van dat handvest luidt het eerste artikel: Respect voor de feiten en voor het recht van het publiek op de waarheid is de eerste plicht van de journalist.

De journalistiek is geen ketenpartner

Ik kwam daarop, omdat de communicatieprofessionals de wens presenteerden dat ze een gids in een grenzeloos speelveld willen zijn. Een speelveld waarin desinformatie, silo- en zelfs complotdenken via alle digitale kanalen op de burger afkomt en door anderen wordt verspreid. President Biden zei het tijdens het jaarlijkse Correspondents’ Dinner als volgt: ‘The system is changing.  Provoking heat instead of shedding light’. Zenders zijn ontvangers en andersom, en hebben het monopolie van  de pers op nieuwsgaring en duiding allang verdrongen. Mijn pleidooi luidde onder andere dat de rollen duidelijk gescheiden moeten blijven. De journalistiek is geen ‘ketenpartner’ een term waar onze vice- voorzitter Folkert Jensma zich onlangs terecht over opwond. We zijn geen neutrale schakel in een ketting van nieuwsvoorziening, verwerking en presentatie, tot nut van het algemeen. Nee: De journalistiek heeft de taak de overheid, instellingen en bedrijven scherp te houden en de burgers feiten en context te presenteren zodat die hun eigen mening kunnen vormen. De journalistiek is de zuurstof van de democratie.

Dit is des te belangrijker nu desinformatie een politiek wapen en zelfs oorlogstuig is geworden. Brusselse wetgeving dwingt big tech giganten steeds strenger op te treden tegen wangedrag, onder andere in de zojuist aangenomen wetten voor Digitale Markten en Diensten. Daar zetten wij ons als NVJ in EFJ verband – onze Europese koepel- voor in.  Dat is verre van gemakkelijk, maar wel een principieel punt, waar de NVJ aan hecht.

Censureren is niet de weg

Hele zenders censureren is in onze ogen echter niet de weg die we moeten gaan. Het is de reden dat wij onderdeel uitmaken van een coalitie die het verbod van Russia Today en Sputnik op Europese zenders aanvecht bij het Europese Hof. Censuur door de Europese Commissie was een spontane beslissing die een rechtstatelijke legitimatie mist.  Wij zijn geen aanhanger van deze zenders, integendeel. Maar als wij ons werk goed doen, dan is de burger in staat zelf een mening te vormen over wat als nieuws wordt gepresenteerd. Bovendien heeft het besluit precedentwerking. Het begon met  Sputnik en Russia Today, eerder deze maand werden 3 andere Russische kanalen op de censuurlijst gezet. Waar gaat deze lijst eindigen? Hubert Smeets heeft dit principiële punt op de agenda gezet, we gaan het er straks uitgebreid over hebben.

Toelatingssystematiek in het publieke bestel

De fragmentatie in het medialandschap dwingt ons als NVJ, misschien meer dan ons lief is, tot kleur bekennen. Ons omroepbestel wordt bevolkt door een steeds grotere hoeveelheid zenders, die allemaal een segment van de samenleving vertegenwoordigen. De NPO-ombudsvrouw heeft nieuwkomer Ongehoord Nederland op de vingers getikt vanwege het verspreiden van aantoonbaar onjuiste informatie en het schenden van de NPO-code. Dat is een moedige stap, waarbij ze een kwalitatief oordeel velt in een proces waar tot nu toe alleen maar kwantitatieve normen golden. U, mevrouw Uslu, bent bezig een commissie samen te stellen die de toelatingssystematiek in het publieke bestel onder de loep neemt en wij zijn daar graag bij betrokken. Want het bestel zit vol, het bad dreigt over te lopen, zoals de Raad voor Cultuur constateert. Wat de NVJ betreft is het criterium dat de journalistieke taken van een omroep duidelijk gescheiden moeten worden van de identiteit. Een redactioneel statuut zoals dat geldt bij uitgevers van nieuwsmedia geeft omroepredacties de vrijheid en de plicht volgens journalistieke principes te werk te gaan. Daar hoort ook een scheiding van verantwoordelijkheden bij. Een voorzitter van een omroep kan niet gelijk directeur en hoofdredacteur zijn en daarnaast nog eens als commentator aanschuiven bij zijn programma’s. Daar komt bij dat de lineaire overdracht van televisieprogramma’s lang niet meer de enige outlet van een zender is. Het digitale bereik via websites en social media is vele malen groter. De urgentie van een redactioneel statuut wordt er alleen maar groter door.

Persvrijheidsmonitor

Ik zie een directe lijn tussen de ontwikkelingen in de digitale informatiewereld en de structuur van de NVJ. Meer dan in het verleden moeten wij ons naast werkvoorwaarden buigen over de omstandigheden waaronder journalisten hun werk doen. De persvrijheid wordt bedreigd door een bestuurscultuur bij de overheid die verre van open is. Of die met het aantreden van Rutte IV en de nieuwe Wet Open Overheid verbetert, moet worden afgewacht. De eerste tekenen zijn niet hoopvol. Daarnaast wordt onze beroepsgroep bedreigd door het publiek, waarvan we in de coronatijd voldoende droevige voorbeelden hebben gezien. Mede hierdoor, en door de laffe moord op Peter R. de Vries, is ons land gezakt naar plaats 28 op de Persvrijheidmonitor van Reporters zonder Grenzen.

PersVeilig

Gelukkig hebben wij het project Persveilig, dat de NVJ samen met het OM, de politie en het Genootschap van Hoofdredacteuren aanstuurt.  Het is een benchmark geworden in Europa, en daar zijn wij trots op. Maandag as. zal de NVJ in Hilversum de aftrap geven van een workshop van de EFJ waarin Europese collega’s nader kennismaken met het project. Binnen de NVJ adviseert de beleidsgroep Persvrijheid het bestuur verder over dit cruciale onderwerp.

Nieuwe mogelijkheden

De digitale informatiewereld heeft ook gevolgen voor de wijze waarop ons vak zich ontwikkelt. Als voorzitter van de beleidsgroep vakontwikkeling ben ik steeds weer verrast te ervaren hoeveel nieuwe mogelijkheden we hebben het publiek te bereiken- een dure plicht in een gepolariseerde samenleving. En ik spreek niet alleen voor mezelf als ik zeg dat meedenken in een multidisciplinaire beleidsgroep nuttig en inspirerend is.

Werkcode bij DPG

Ik wil eindigen met de vakbondstaak van de NVJ- de werkvoorwaarden. Naast de cao’s die we het afgelopen jaar succesvol hebben kunnen afsluiten, heeft de NVJ een werkcode voor freelancers bij DPG kunnen bereiken.

U zag net op de foto’s op het scherm dat dit een inspanning van jaren is geweest. Van dappere leden, die hiervoor het werk neerlegden of als David tegen Goliath een procedure aanspanden tegen hun uitgever.

De afspraken moeten ertoe leiden dat freelancers vergelijkbaar worden betaald met hun collega’s in dienst. De werkcode is gebaseerd op 167% van de salarisstrook van een cao-collega, met een bodem van 30 euro per uur. We hebben daar jaren voor gestreden, maar een bindende afspraak voor freelancers aan de cao-tafel was tot voor kort ondenkbaar. Een mijlpaal. Maar het werk is niet gedaan. Vooral voor freelancers die buiten het blikveld van de redacties werken betekent het een andere systematiek. Offreren op basis van het aantal uren voor een opdracht, zoals een loodgieter of verwarmingsmonteur dat doen. Het is beschamend om vast te stellen dat krantentitels die maatschappelijke misstanden in hun kolommen aan de kaak stellen rustig 40 procent van hun inhoudleveranciers- de freelancers- onderbetalen.  Freelancers, journalisten en fotografen, te ondersteunen in deze transitie is voor de NVJ een topprioriteit.