Toekomst voor ondernemende fotograaf

Maar liefst 90 procent van de fotojournalisten werkt als zelfstandige. De helft van hen werkt voor gemiddeld acht vaste opdrachtgevers. De andere helft heeft wisselende opdrachtgevers. Vooral de laatste groep heeft het lastig. De meeste fotoredacties werken het liefst samen met vaste freelancers, die gespecialiseerd zijn, expertise hebben en kwaliteit leveren. De budgetten zijn in de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven. De verwachting is echter dat er op korte termijn gesneden zal worden in de budgetten.
De meeste fotojournalisten zijn het erover eens dat beeldredacties meer moeten investeren in fotojournalistiek, als zij kwaliteit zo essentieel vinden. Maar Edie Peters van Professionele Fotografie is het niet eens met die stelling. ‘Het zijn 'juist de hoofdredacties die moeten investeren. Volgens Joep Lennarts, bestuurslid NVF, vraagt zich af in hoeverre beeldredacties überhaupt nog bestaan. Ze zijn er nog wel bij de landelijke dagbladen, maar bij de regionale redacties verdwijnen ze.
Volgens fotograaf Rob Hornstra moet er een einde komen aan het wij&zij denken van fotografen en beeldredacties. ‘Er moet veel meer samengewerkt worden. We moeten gezamenlijk nieuwe initiatieven starten.’ Fotograaf Chris de Bode ziet de professionele fotograaf steeds meer seriematig werken. Daartegenover staan echter wel de echte nieuwsfotografen die anders dan documentaire fotografen afhankelijk zijn van het nieuws.

Dat het moeilijker is om opdrachten binnen te halen is onder andere te wijten aan het gratis aangeleverde beeldmateriaal van amateurfotografen. Volgens het onderzoek vindt 60 procent van de fotojournalisten dit broodroof. NUfoto, onderdeel van nieuwssite Nu.nl, biedt de gelegenheid aan amateurfotografen om foto’s op de site te zetten. Volgens Chris Heijmans, chef fotoredacteur Nu.foto, vinden mensen het leuk om deel te kunnen deelnemen en het versterkt de band met het medium. Kwaliteit is niet de norm. ‘Het gaat er om dat we beeld zo snel mogelijk willen laten zien. Vooraf is er geen selectie, er is wel een check achteraf. We bekijken wat er binnenkomt en plaatsen foto’s bij de berichten. Sommige foto’s, zoals een steekpartij, kunnen echter niet door de beugel.’
Het ANP beperkt juist het gebruik van amateurfoto’s. ‘We werken met vaste freelancers, die heb je niet voor niks’, zegt Liane Lockhorst, plv chef fotoredactie ANP. ‘We krijgen heel veel amateurfoto’s aangeboden. Maar je kunt niet altijd de bron achterhalen en zeker als ANP moet je je bronnen kunnen checken. Overigens is het in negen van de tien gevallen meuk.’
Heijmans denkt daar anders over. ‘Ik vind het geen meuk. Het gaat om de snelheid, daarna kijk je naar kwaliteit.’
Fotograaf Jaap de Boer ziet overigens bij de kranten een afnemende belangstelling voor amateurfoto’s. Amateurbeelden worden bijna niet gebruikt. Joep Lennarts illustreert dit met de foto’s van Koninginnedag, waar zowel professionele fotografen als amateurfotografen aan het werk waren. ‘Je kon heel goed zien wat daar uit kwam, namelijk steeds dezelfde ANP series en niet de amateurfoto’s.’

Uit interviews die tijdens het onderzoek zijn gehouden vinden sommige fotografen dat er een keurmerk zou moeten komen. Geen goed idee, vindt NVF/NVJ secretaris Ellie Speet. ‘Een code wordt erg ingewikkeld. Je krijgt er bovendien een ballotage bij.’ Volgens het onderzoek vindt echter 80 procent van de fotojournalisten een beroepscode nuttig. Fotojournalisten ervaren tijdens hun werk steeds vaker barrières die worden opgeworpen door bedrijven, overheden of politie en die scherpe controle heeft weer te maken met de komst van amateurfotografen. De diensten zouden geen onderscheid meer kunnen maken. Een beroepscode zou daarbij helpen. De meeste fotografen die het debat bijwonen zien zo’n code niet zitten. Toch werkt het wel in de sport. NVJ-secretaris Thomas Bruning: ‘Een beperkt aantal fotografen heeft een NSP-kaart. Werken met die kaart betekent dat je aan bepaalde regels houdt.’
Een probleem waar veel fotografen mee te maken hebben is de publieke ruimte, zoals treinstations of een winkelstraat. De publieke ruimte wordt steeds onduidelijker. Het is raar bovendien, stelt fotograaf Chris de Bode. ‘Je mag niet fotograferen, maar er hangen wel overal camera’s.’ En wat te denken van de mensen die wel met hun mobieltjes fotograferen, vult Joep Lennarts aan. ‘Terwijl ik met mijn grote camera direct wordt tegengehouden. Het is volkomen onzinnig om de media dusdanig te willen managen.’

Op termijn zal slechts een kleine groep fotojournalisten volledig zijn brood verdienen met journalistiek beeld. Volgens het onderzoek voorziet 45 procent van de fotojournalisten een toekomst als multimediajournalist die schrijft, fotografeert en filmt. Veel fotojournalisten zien die combinatie niet zitten en ook fotoredacties geloven niet in dubbeltalenten. Toch maken steeds meer schrijvende journalisten foto’s tijdens interviews. Om te overleven zouden fotografen ook multimediaal moeten gaan werken. Niettemin reageren fotografen sceptisch. ‘Tijdens een evenement moet je me niet vragen om een tekst te leveren. Ik ben te geconcentreerd bezig met mijn fotografie.’
Chris de Bode vindt niet de amateurfotograaf de grote concurrent van de professionele fotograaf, maar de schrijvende journalist die erbij fotografeert. ‘Dat is een uitholling van ons vak.’
Hans Spoelman van het Financieele Dagblad heeft slechte ervaringen met fotograferende schrijvende journalisten: ‘We hebben ontdekt dat je schrijvende journalisten geen camera in de hand moet geven. Maar je moet als fotograaf misschien wel verder denken dat fotografen ook bewegende beelden kunnen maken. Daar is fotograaf Robert Knoth het wel over eens. ‘Bewegend en stilstaand beeld gaat steeds meer in elkaar overlopen.’

Ondanks de problematiek van minder opdrachten, meer amateurfotografie en een veranderend werkveld zien de meeste fotografen en beeldredacties wel een toekomst voor de professionele fotograaf weggelegd. Wel zal er gezocht moeten worden naar nieuwe afzetmarkten en nieuwe initiatieven. Fotograaf Adri Mouthaan: ‘Getalenteerde verhalenvertellers zullen altijd ergens terecht kunnen. Maar het zal moeilijk zijn om overeind te blijven als je werk inwisselbaar is. De overblijvers zullen ondernemend moeten zijn.’

Voor het voorlopig onderzoeksrapport met de belangrijkste bevindingen 'Fotojournalistiek in perspectief', klik hier. [in .pdf]