Veiligheidsmaatregelen voor journalisten in dienst én freelancers

INSI Veiligheidsconvenant

Het International News Safety Institute stelde het INSI Veiligheidsconvenant op naar aanleiding van de dood van de Amerikaanse journalist James Foley in 2014. In dit convenant staat dat de verantwoordelijkheid voor de risico’s waaraan journalisten bloot staan, gezamenlijk zou moeten worden gedragen. Dit kan alleen als journalisten goed voorbereid en met de juiste middelen op reis gaan. Daar past een goede training en verzekering bij en een honorering die het mogelijk maakt om reis- en verblijfskosten en een fixer te kunnen betalen. Sinds de invoering van het convenant in 2015 hebben internationaal onder andere AFP, The Associated Press, Bloomberg, BBC, Guardian News & Media Group, Newsweek, Reporters Without Borders, Reuters en USA Today hun handtekening gezet. In Nederland ondertekende NOS in 2015 als eerste nieuwsorganisatie het INSI Veiligheidsconvenant.

NOS en veiligheid: geen onderscheid tussen vast of freelancer

Voor Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS Nieuws, sluit het convenant direct aan bij de bestaande zorgplicht van de NOS voor journalisten in conflictgebieden. ‘Met de ondertekening willen we uitdrukken dat we als werkgever hierin verantwoordelijkheid in nemen voor zowel vaste medewerkers als freelancers.’

Verslaggevers en cameramensen die in conflictgebieden werken mogen ter plekke zo min mogelijk onnodige risico’s mogen lopen en gaan voldoende voorbereid op pad. Voor NOS betekent dit dat zij haar mensen onder andere een adequate veiligheidsuitrusting en veiligheidsopleiding biedt. Bij dat laatste gaat het om de gerenommeerde  Hostile Environment Safety Training (HEST) in München, een vijfdaagse veiligheidstraining die wordt gegeven door trainers van de Britse Special Forces, journalisten, IT-specialisten en medisch deskundigen.

Geen onderscheid

De NOS werkt met correspondenten van wie sommigen in dienst zijn en anderen als freelancer werken en met cameramensen die in het land een eigen bedrijf runnen. In conflictgebieden wordt geen onderscheid gemaakt tussen vaste medewerkers en freelancers. ‘Als wij iemand wegsturen of ter plekke samenwerken, voelen we daarin een gelijke werkgeversverantwoordelijkheid’, zegt Marcel Gelauff. ‘Dat neemt niet weg dat het bij de functie en de professionaliteit van een zelfstandig gevestigde verslaggever of cameraman hoort om je te verdiepen in wat het betekent en vraagt om in een conflictgebied te werken.’  

Niettemin wordt er bij een ontvoering of andere noodsituatie dus altijd gelijk behandeld. Wel gaat het om freelancers met wie veel wordt samengewerkt. Er zijn afspraken over werkzaamheden en beschikbaarheid en daar staat een tarief tegenover. ‘Televisie- of radio maken is een product van een collectief. In die zin is het wat anders dan bij een printmedium waarvoor een freelancer ook eenmalig kan werken. Als het om beeld gaat, gebeurt het bijna nooit dat een freelancer even aanwaait en weer vertrekt.’

Ebola in Afrika

Veiligheidsmaatregelen gelden niet alleen voor correspondenten in conflictgebieden, maar ook voor journalisten die in 2014 afreisden naar Afrika ten tijde van de Ebola-epidemie. Met de ploeg die in Rio de Janeiro tijdens de Olympische Spelen werkte, werd vooraf gesprekken gevoerd over veiligheid. En als Sander van Hoorn met zijn vaste stringer naar Damascus reist, gelden voor beiden dezelfde veiligheidsprincipes.

Veiligheidsmaatregelen zijn dus ook van toepassing op lokale medewerkers. Maar er is ergens een grens. ‘Waar eindigt je verantwoordelijkheid? Ben je nog verantwoordelijk voor de taxichauffeur die je naar het volgende dorp rijdt? Die vervolgens ergens wat gaat drinken en misschien wel doelwit wordt? Ik denk dat hier een verschil is met bijvoorbeeld een stringer met wie je vast samen reist en werkt.’

Gevaarlijker

Met de dood van oorlogsfotograaf Jeroen Oerlemans nog vers in het geheugen en ruim 800 gedode journalisten in de afgelopen tien jaar is het vak van oorlogsjournalist alleen maar gevaarlijker geworden. ‘Maar de dood van Jeroen Oerlemans en de oplaaiende discussie over toenemend gevaar verandert niets aan het uitzenden van journalisten’, zegt Gelauff. Wel wordt het verslaggevers moeilijker gemaakt. ‘Lex Runderkamp was voor ons in Libië, waar Jeroen ook was. Hij heeft onderzoek gedaan, probeerde afspraken te maken, maar het bleek onverantwoord om daar langer te blijven en hij is onverrichter zake vertrokken. Dat was een reis waar heel veel voorbereiding in zat en je hebt er niets van op televisie gezien. Journalisten zijn doelwit geworden, dat klopt, of worden ontvoerd zoals Judith Spiegel in 2013. Het wordt moeilijker, maar de dood van Jeroen Oerlemans is niet het begin van een ontwikkeling, het is een illustratie van een ontwikkeling die al een tijd aan de gang is.’

Veiligheidsconvenant onder de aandacht

De dood van Oerlemans was voor de NVJ de beweegreden om het veiligheidsconvenant opnieuw onder de aandacht te brengen van nieuwsorganisaties in Nederland. Inmiddels hebben ook Brandpunt, de nieuwsprogramma’s van KRO-NCRV, Nieuwsuur en EO het convenant ondertekend en hebben RTL en AD positief gereageerd op de oproep van de NVJ. Ook Gelauff ziet graag dat meer partijen ondertekenen. Het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren heeft de nieuwsorganisaties gewezen op het convenant. Gelauff, tevens voorzitter van het Genootschap, vindt het de nadrukkelijke verantwoordelijkheid van elke hoofdredacteur om het convenant al dan niet te ondertekenen. ‘Maar als hoofdredacteur van NOS Nieuws zeg ik dat dit convenant belangrijk is en straal je als werkgever uit dat je verantwoordelijkheid neemt.’   

Hoofdpunten uit het INSI Veiligheidsconvenant

1. Het behoud van leven en veiligheid staat voorop. Nieuwsorganisaties worden aangespoord om prioriteit te geven aan de veiligheid van alle journalisten. Zowel journalisten in dienst als freelancers zijn ervan op de hoogte dat onverantwoorde risico’s onaanvaardbaar zijn.
2. Werken in risicovolle gebieden gebeurt op vrijwillige basis en door ervaren journalisten dan wel onder hun directe supervisie. De relatie met opdrachtgever of werkgever mag nooit onder druk komen te staan als gevolg van een weigering of stopzetting van een gevaarlijke opdracht.
3. Alle journalisten, zowel in vaste dienst als freelancers, moeten voldoende en adequate veiligheidstraining hebben gevolgd. Werkgevers en opdrachtgevers worden opgeroepen om trainingen verplicht te stellen.
4. Werkgevers en opdrachtgevers zorgen ervoor dat journalisten op de hoogte zijn van de politieke, fysieke en sociale omstandigheden in het gebied waar zij werken.
5. Werkgevers en opdrachtgevers moeten journalisten voorzien van een efficiënte veiligheids- en medische uitrusting.
6. Alle journalisten, in dienst en freelance, moeten voldoende verzekerd zijn tijdens het werken in een vijandige gebieden, met inbegrip van oorlogsdekking.
7. Werkgevers en opdrachtgevers moeten psychosociale begeleiding aan journalisten kunnen bieden. Managers moeten zijn getraind om traumatische stress te herkennen.

De volledige tekst van het convenant staat op de website van INSI: Newssafety.org.

Wat doet de NVJ voor haar leden?

• 24/7 noodnummer +31 6 51 52 95 62
• Uitlenen van veiligheidsmiddelen, zoals kogelwerende vesten en helmen
• Korting bij huren van satelliettelefoons
• Gunstige premie bij reisverzekering, met molest- en ontvoeringsdekking
• Apparatuurverzekering, allrisk en eigen keuze dekkingsgebied
• De NVJ Academy en het ministerie van Defensie organiseren de driedaagse training: Verslaggeving in conflictgebieden.
• NVJ Veiligheidspagina’s met tips, landeninformatie en hulporganisaties NVJ.nl/veiligheid.