Gelijk werk verdient gelijke beloning. Zowel werknemers als zzp’ers in de journalistiek zijn het erover eens dat de lelijke scheefgroei in beloningen moet stoppen. ‘Je zult maar in Zeeland of Limburg wonen en gebonden zijn aan een regionale krant. Dan is het fijn als je werk meer geld oplevert door betere afspraken.’
Nog geen twee maanden geleden deed freelance journalist Bart Ebisch een dringend beroep op de NVJ om te starten met een landelijk solidariteitsoffensief tegen de onderbetaling van zzp’ers bij de dagbladen. Intussen zocht hij zelf met de moed der wanhoop een vaste baan. ‘Dat solliciteren naar supermarktmanager was geen grap’, zegt hij nu. ‘Ik heb een streep gezet, ik weiger genoegen te nemen met een tarief van 13 cent per woord. Die beslissing kost me opdrachtgevers.’ De gevolgen zijn niet gering. Hij schrijft nu zo’n 300 verhalen per jaar in werkweken van 60 uur. ‘Wil ik hetzelfde salaris behouden, dan zou ik 400 of zelfs 500 verhalen moeten schrijven. Dat gaat niet meer.’
Afhankelijk van de regio
Het bittere verhaal van Ebisch typeert de race naar de bodem waarin veel freelancers zijn terechtgekomen. Voor jou tien anderen. Het is te simpel om te zeggen dat je daar als zelfstandige je neus voor moet ophalen. Veel freelancers zijn bijvoorbeeld afhankelijk van de regio waarin ze werken. Zoals fotograaf Jean-Pierre Reijnen. ‘Ik ben voor 80 procent afhankelijk van de dagbladen in de regio. Als ik weiger, heb ik een groot probleem.’ Wat hem steekt is dat niet alleen de tarieven lager worden, maar dat hij ook gebonden is aan exclusiviteitstermijnen, of dat kilometervergoedingen worden geschrapt. ‘Ik kan me bijna niet voorstellen dat iemand in vaste dienst geen kilometervergoeding meer krijgt. Toch?’
Afspraken in cao
Een meerderheid van zowel zelfstandige journalisten als werknemers vindt dat gelijk werk, gelijke beloning verdient, zo blijkt uit onderzoek van de NVJ. Bovendien zou het principe van gelijke beloning voor gelijk werk in de journalistieke cao moeten worden vastgelegd. Dat wordt de hoogste tijd, vindt Gerard Reijn, journalist in dienst van de Volkskrant. Drie jaar geleden pleitte hij er al voor om tarieven voor zzp’ers mee te nemen in de cao. Een belangrijke reden voor hem is de tweedeling tussen journalisten die in feite hetzelfde werk doen, maar waarbij de groep van de freelancers niet alleen slechter betaald krijgt, maar ook niet in opstand kan komen. ‘Het zijn twee werelden die langs elkaar heen leven.’
Sandrina Hadderingh, in vaste dienst bij Omroep Gelderland, vertelt dat binnen de sectie Omroepen van de NVJ de tarieven van zzp’ers al zeker 15 jaar een terugkomend onderwerp is. ‘Mensen in vaste dienst hebben er alle belang bij dat freelancers fatsoenlijk worden betaald. Kwaliteit kost geld en dus kosten goede zzp’ers geld.’ Toch zal Hadderingh zich niet zo expliciet als Reijn uitspreken over een cao-afspraak voor zelfstandigen. ‘Van mij mag het, het zou een verbetering voor de freelancers kunnen zijn, maar alleen als ze dat ook zelf willen.’
De verdeeldheid over wel of geen afspraken over zzp-tarieven in de cao speelt ook onder de zzp’ers zelf. De een is voor, de ander vreest voor ondergrenstarieven of ziet praktische problemen. ‘Het klinkt heel goed in de oren’, zegt zelfstandig journalist Frieda Pruim, ‘maar ik weet niet hoe realistisch dit is. De financiële positie van de bladen waarvoor ik werk, zijn niet te vergelijken met die van bijvoorbeeld De Persgroep.’ Pruim koos vier jaar geleden voor de idealistische hoek, onder andere als (eind)redacteur van Genoeg. ‘Ik zou best meer willen verdienen, maar dit is de hoek waarin ik me prettig voel en ik snap ook dat hier niet het grote geld te halen valt.’
Ruimte voor onderhandelingen
Voor fotograaf Jean-Pierre Reijnen is het belangrijk dat hij zelf zijn onderhandelingen kan voeren, maar erkent dat een individuele zzp’er nauwelijks een onderhandelingspositie heeft bij grote uitgevers. ‘Daarin zou de NVJ een rol kunnen spelen.’ Ook collega-fotograaf Ingrid de Groot twijfelt over een collectieve afspraak. ‘Het is een mooi streven en ik ben zeker voor gelijk werk, gelijke beloning, maar ik zou niet willen dat door afspraken de boel zo wordt dichtgetimmerd dat er geen ruimte overblijft voor onderhandelingen. Daarbij vind ik dat een ondergrens niet tot maatstaf mag verworden. Misschien dat een Tarievencalculator die gebaseerd is op reële tarieven een leidraad zou kunnen zijn.’
Tegen de race naar de onderkant
De vrees van De Groot wordt gedeeld door zelfstandig journalist Bert Pots. ‘Ik ben het er mee eens dat een zzp-tarief in de cao bescherming geeft tegen de race naar de onderkant, maar aan de andere kant moet een slecht verdienende zzp’er het werk gewoon niet doen. Je helpt jezelf er niet mee en je helpt de ander er ook niet mee, want je verheft wanbetaling tot norm.’ Desondanks snapt Pots dat de NVJ zich voor deze groep freelancers inzet. ‘Je zult maar in Zeeland of Limburg wonen en gebonden zijn aan een regionale krant. Dan is het jn dat je werk meer oplevert door betere afspraken. Zelf zal ik niet beter worden van zzp-tarieven, maar uit solidariteit ondersteun ik de campagne wel.’
Solidariteit
Het woord solidariteit is gevallen. Maar die bestaat helemaal niet onder journalisten, vindt Bart Ebisch. ‘Mijn opiniestuk Kranten betalen freelancers hongerloon heb ik aangeboden, maar geen krant heeft het meegenomen. De beroepsgroep durft haar eigen beroepsgroep niet aan te pakken.’ Fotojournalist Ingrid de Groot vindt een bundeling van krachten nodig tussen werknemers en freelancers. ‘Het is niet: jij zit hier en ik zit daar. We staan samen sterker dan individueel. Dat vind ik heel belangrijk.’
Volgens Bert Pots zou vanuit de redacties zelf de discussie kunnen worden gevoerd over hogere freelancebudgetten. ‘Je kunt niet meer kwaliteit leveren als je freelancers zo belabberd betaalt. Een idee zou kunnen zijn om bij het ontstaan van een vacature van een pensioengegadigde de vacature te vervangen door een hoger budget. Een redactieraad ziet erop toe dat die budgetten juist worden ingezet. Daarin zou je als redactie het verschil kunnen maken.’
De NVJ start een meerjarige campagne om opdrachtgevers en redacties aan te spreken op hun verantwoordelijkheden en door eerlijke tarieven af te dwingen, zodat zelfstandige journalisten een redelijk inkomen hebben en aan hun toekomst kunnen werken. De campagneactiviteiten worden binnenkort op deze website bekendgemaakt.