Onderhandelen voor freelancers, wat gaat er gebeuren?

De NVJ pleit al jaren voor goede arbeidsvoorwaarden voor alle journalisten. Dat betekent volgens ons een goed salaris voor journalisten in loondienst, maar ook een goed tarief voor freelance-journalisten. De tarieven voor freelance-journalisten staan al jaren enorm onder druk. Tarieven zijn de afgelopen jaren eerder gedaald dan gestegen. Om hier iets aan te doen pleit de NVJ voor de mogelijkheid voor freelance-journalisten om collectief te mogen onderhandelen. Voor werknemers is dat al de normaalste zaak van de wereld, we sluiten elke paar jaar voor hen wel een nieuwe cao af met daarin een loonsverhoging. Voor de freelancers is dit echter lange tijd een onmogelijke optie geweest. Gelukkig komt daar nu verandering in. Maar wat gaat er nu eigenlijk gebeuren? En hoe gaat zo’n onderhandelingsproces?

Wat zijn de voor- en nadelen van collectief onderhandelen?

Collectief onderhandelen heeft veel voordelen maar een freelancer kan ook een mogelijk nadeel ervaren. Allereerst de voordelen.

• Het voordeel van collectief onderhandelen is dat je samen echt sterker staat. Het is voor een opdrachtgever veel makkelijker om nee te zeggen tegen tariefverhoging tegen een individuele freelancer dan tegen een collectief.
• Bij collectief onderhandelen zijn er geen afbreukrisico’s voor jou als individu en je bent niet afhankelijk van je eigen onderhandelingsvaardigheden. Zo is via collectief onderhandelen geregeld dat werknemers regelmatig een cao-loonsverhoging krijgen, die ervoor zorgt dat hun loon de inflatie bijhoudt (of in ieder geval bijna). Verder krijgen werknemers die nog niet het einde van hun salarisschaal hebben bereikt elk jaar een loonsverhoging (periodiek), waar zij zelf niet voor hoeven te onderhandelen. Uiteraard staat het iedereen vrij om alsnog te onderhandelen over het eigen salaris, maar een minimum is dan al geregeld.
• Waar opdrachtgevers de tarieven en algemene voorwaarden voor freelancers nu kunnen korten en eenzijdig kunnen bijstellen als zij dat nodig achten, is dat niet mogelijk als zij collectieve afspraken hebben gemaakt met een collectief van freelancers.
• In collectief overleg kunnen wij ook praten over andere zaken dan tarieven. Bijvoorbeeld over de mogelijkheid van een vertegenwoordiging van freelancers in een bedrijf, de voorwaarden voor reiskostenvergoedingen, doorplaatsingen/exclusiviteit, uitbetalingstermijnen, voorwaarden voor het beëindigen van een overeenkomst, etc.

Een nadeel kan zijn dat je als individu geen afspraak kunt maken over voorwaarden of tarieven die lager liggen dan wat het collectief heeft uitonderhandeld. Daarmee verlies je dus een stuk concurrentiepositie. Aan de andere kant is dat ook de manier om ervoor te zorgen dat er een eind komt aan de steeds lagere tarieven die worden geboden en de eenzijdige wijze waarop deze tot stand komen.

Wat heeft de NVJ met werkgevers afgesproken?

Tijdens de cao-onderhandelingen over de cao voor het Uitgeverijbedrijf (hieronder vallen onder meer DPG, Mediahuis, NDC, BDU, Sanoma, Hearst) is uitgebreid gesproken over de mogelijkheid van collectief onderhandelen voor freelancers. De NVJ heeft samen met de andere vakbonden aan tafel geprobeerd werkgevers ervan te overtuigen dat zij ook in hun rol als opdrachtgever van freelancers collectieve afspraken zouden moeten maken. Voor opdrachtgevers was dat echter een brug te ver.

Wel heeft een aantal grote bedrijven toegezegd dat zij op individuele basis als bedrijf bereid zijn gesprekken aan te gaan met de NVJ over de arbeidsvoorwaarden van freelancers. Dat biedt ons dus de mogelijkheid om bij een aantal van deze bedrijven namens een collectief van freelancers in gesprek te gaan. Het gaat in eerste instantie om DPG, Mediahuis, Sanoma en Hearst.

Welke mogelijkheden biedt de Autoriteit Consument en Markt (ACM) voor collectief onderhandelen?

De ACM heeft lange tijd elke vorm van collectief onderhandelen van freelancers verboden. ACM zag freelancers als ondernemingen die geen onderlinge prijsafspraken mogen maken. De ACM heeft haar mening inmiddels deels bijgesteld. Voor zij-aan-zij-werkers (freelancers die hetzelfde werk doen als werknemers) mogen we inmiddels wel collectieve afspraken maken.

Daarnaast is er nog een groot aantal freelancers dat baat kan hebben bij collectief onderhandelen, maar die niet zij-aan-zij-werker zijn. In haar nieuwe Leidraad noemt ACM de mogelijkheid om afspraken te maken voor zelfstandigen die de ‘onderhandelingspositie en de bestaande arbeidsvoorwaarden van werknemers’ ondergraven, omdat ze geen onderhandelingspositie hebben en worden gedwongen om tegen te lage tarieven te werken. Deze tarieven ondermijnen de cao met ‘social dumping’ als gevolg. In dit geval kan – onder strikte voorwaarden – een minimumtarief of bindende adviestarieven collectief worden afgesproken. De NVJ is hierover met ACM en met het Ministerie van Onderwijs Cultuur Wetenschap (OCW) in gesprek.

Het onderhandelingsproces: wat gaat er gebeuren?

Tot nu toe heeft een aantal bedrijven zich bereid getoond om gesprekken over freelancers aan te gaan. Voor nu gaan wij eerst in gesprek met deze bedrijven om te kijken hoe zij deze gesprekken voor zich zien en of dat overeenstemt met wat wij voor ogen hebben. Oftewel, we gaan onderzoeken of gesprekken ook daadwerkelijk tot overeenstemming tussen partijen kunnen leiden.

Mocht dat zo blijken te zijn, dan zullen leden uitgebreid bij dit proces worden betrokken. Zij bepalen onze inzet, gaan mee tijdens de gesprekken en bepalen of een eventueel onderhandelingsresultaat akkoord is of niet.

Hoe worden de leden betrokken bij het onderhandelingsproces?

Collectief onderhandelen namens freelancers is een proces dat de NVJ zeer zorgvuldig zal vormgeven. Uit een enquête die wij in oktober 2019 onder freelancer-leden hebben uitgezet is gebleken dat een overgrote meerderheid collectief onderhandelen op prijs stelt. Tegelijkertijd zien wij ook dat mensen hier – terecht – zorgen over hebben. Zij vragen zich af:gaat de NVJ wel het juiste doen?

Daarom zal de NVJ haar leden zeer nauw bij dit proces betrekken. Voordat wij inhoudelijke gesprekken met opdrachtgevers voeren, mogen leden uiteraard bepalen waar die gesprekken over moeten gaan en wat de uitkomsten van die gesprekken zouden moeten zijn. In de komende maanden zullen wij zowel persoonlijk als digitaal proberen zo veel mogelijk leden te spreken en mee te laten praten. Hou je mail en website in de gaten en maak gebruik van de mogelijkheid om mee te praten. Laat ons weten wat jij vindt, dan nemen wij dat mee bij de onderhandelingen.