De jacht op de zonnekoning van Roermond

Foto: Ermindo Armino

Vragen over integriteit

Dagblad De Limburger wilde de integriteitsmeldingen van B&W onderzoeken, over een periode van tien jaar. Daaruit bleek dat 80 procent van de meldingen van Van Rey was. Daarvan had de helft betrekking op reisjes van wethouder Van Rey (toen VVD, nu raadslid Liberale Volkspartij Roermond en statenlid Volkspartij Limburg) met een bevriende projectontwikkelaar, Piet van Pol. Journalisten Hans Goossen en Theo Sniekers van De Limburger wilden weten op wiens initiatief die reisjes waren en wie betaalde. Dat bleek namelijk niet uit de beantwoording. Tegelijk praatte Van Rey als wethouder met Van Pol over het Kazernevoorterrein, naast het Outlet Center. Ze wilden de relatie tussen Van Rey en Van Pol onderzoeken. Dat leidde tot een WOB-verzoek bij de gemeente in 2010, over de integriteitsmeldingen dat tijdig werd afgehandeld. Vervolgens had de krant nadere vragen over wie initiatief nam en wie betaalde, waarvan de gemeente de beantwoording een half jaar vooruitschoof. ‘Na zes maanden kwam het antwoord: B&W zijn verantwoording schuldig aan de Gemeenteraad en niet aan de pers’, vertellen Goossen en Sniekers.

Tegenwerking gemeente Roermond

Intussen, nog voor het antwoord op de nadere vragen, hanteerde Roermond een speciaal persregime voor De Limburger: Roermond beschouwde iedere vraag van de krant als een WOB-verzoek en die moest eerst langs het wekelijks B&W-overleg. Tot de weekendopeningstijden van het gemeentelijk zwembad toe. ‘Op díe vraag is een paar dagen later wel gewoon antwoord gekomen’, zegt Hans Goossen. ‘Het is echter saillant hoe de Zaak Van Rey onderdeel was van de bestuurscultuur. Ik heb me verbaasd hoe een overheid naar zulke middelen grijpt. Dat zegt wat over de democratie en er is wel meer gebeurd. De toenmalig burgemeester heeft achteraf wel toegegeven dat het niet zo fraai was.’

Na het antwoord van Roermond publiceerde De Limburger vanaf 2011 artikelen over de relatie tussen Van Rey en Van Pol. De FIOD deed onderzoek en na het lekken van informatie door Van Rey uit de vertrouwenscommissie aan burgemeesterskandidaat Ricardo Offermanns viel de rijksrecherche in 2012 de huizen van Van Rey, zijn kinderen en het stadhuis binnen. Van Rey kreeg in het najaar van 2017 in een vonnis van het Haagse Gerechtshof een jaar voorwaardelijk plus een bestuursverbod voor twee jaar wegens corruptie, stembusfraude en schending van zijn ambtsgeheim. In eerste aanleg kreeg hij van de rechtbank 240 uur dienstverlening. Van Rey stapt nu naar de Hoge Raad, omdat hij zich niet kan verenigen met het vonnis. ‘Onze artikelen hebben de zaak op zijn minst in een stroomversnelling gebracht’, zegt Sniekers.

Inmiddels hebben ze een prijswinnend boek op hun naam staan, want hun boek El Rey won in 2014 de Brusseprijs, de jaarlijkse prijs voor het beste Nederlandstalige journalistieke boek. Er is een opera over gemaakt en er wordt gesproken over een tv-serie. Daarover neemt de NPO in februari een besluit.

‘We denken dat er in Nederland wel meer zonnekoningen rondlopen, daarom is onderzoeksjournalistiek belangrijk’, zeggen Goossen en Sniekers. ‘Maar voor Van Rey zelf is het natuurlijk ook een persoonlijk drama.’

Wie zoekt straks nog naar de bonnetjes van de wethouder?

Nog verdere uitholling van de regionale onderzoeksjournalistiek zorgt voor minder waakhonden van de democratie. Dat is de overtuiging van journalist Bart de Koning die jaarlijks voor Vrij Nederland met de Vrije Universiteit en de Erasmus Universiteit de Politieke Integriteits Index (PI Index), het jaarlijks overzicht van integriteitsrellen en affaires in de politiek, maakt. ‘Wie gaat er dan nog achter de bonnetjes van een wethouder aan? Dan zijn we overgeleverd aan woordvoerders of door gemeenten gesponsorde sites. Dat schiet niet op.’

Bart de Koning zegt dat lokale media voor de Politieke Integriteits Index, die eind februari weer verschijnt, van groot belang zijn. Driekwart van de zaken die er in staan, komen uit lokale media en die gebruikt hij ook om zaken te volgen. Twitter en lokale blogs worden ook gevolgd. Maar dat is niet altijd een volwaardig alternatief voor erkende journalistiek, vindt hij. ‘Als een burger zijn zin niet krijgt, betekent dat niet dat de burgemeester een corrupte regent is.’

Dr. Marco van Kerkhoven, docent Journalistieke Ethiek aan de Hogeschool Utrecht sluit zich daar bij aan. ‘Media zijn belangrijk voor de controle van de democratie. Daarvoor is een nieuwsinfrastructuur nodig en we zien dat waar die verdwijnt, die niet zomaar terug is.’ Van Kerkhoven deed zelf onderzoek in Almere, een stad van 200.000 inwoners maar zonder onafhankelijke nieuwsmedia. ‘Je ziet dat als het aantal journalisten vermindert, dat gevolgen heeft voor het nieuwsecosysteem want mensen hebben ook steeds minder reden een krant te nemen. In Almere is dat gebeurd, daar is het in elkaar gedonderd. De overheid moet zich dat aantrekken, net als media zelf en het publiek.’

Ook elders in Nederland corruptie

In Limburg speelt wel vaker een zaak van belangenverstrengeling. In Brunssum bijvoorbeeld, waar Gerd Leers orde op zaken moet stellen als waarnemend burgemeester. Maar hoofdredacteur Bjorn Oostra van De Limburger denkt dat corruptie en belangenverstrengeling niet typisch Limburgs zijn. In de rest van Nederland komen ze ook voor. Hij verwijst naar Noord-Holland, de provincie met de meeste integriteitsmeldingen volgens NRC.

‘Wij investeren in onderzoeksjournalistiek’, zegt Bjorn Oostra. ‘Zo onderscheiden we ons van publieke omroep L1 die zich meer richt op het dagelijks nieuws. Dat kost heel globaal zes ton, per jaar. Ik vind de kosten ook niet zo belangrijk. Het gaat om de output en daarover ben ik heel tevreden. Dit kostte ons vier WOB-verzoeken om feiten boven water te krijgen, picobello voorbereid door onze advocaat. De eerste anderhalf jaar hebben er twee journalisten bijna voltijds aan gewerkt.’ Daarna werkten ze een jaar aan het boek El Rey. De advocaat van Van Rey, Gitte Stevens, typeert het werk als volgt: ‘Bloedhonden waren het, vooral in het begin. Barbertje moest hangen. Later werd het genuanceerder’, zegt ze over haar door de rechter veroordeelde cliënt.

Oostra: ‘We hebben niets hoeven te rectificeren en in de rechtszaal is gewezen op het belang van onze onthullingen.’

Regiojournalistiek heeft een prijs

In steeds meer gemeenten is de rol van de journalistiek marginaler en wordt de burger steeds matiger geïnformeerd. De redacties bij regionale dagbladen zijn sinds 2000 gehalveerd en freelancers ontvangen amateurtarieven. Lokale journalistiek zorgt niet alleen voor structurele lokale controle en onafhankelijke informatie, maar zorgt er ook voor dat burgers zich verbonden en gehoord voelen.

De NVJ roept ondermeer gemeenten op om ervoor te zorgen dat de lokale journalistiek weer tot leven komt, zodat de waakhondfunctie in de regio is gewaarborgd. Dat kan bijvoorbeeld via een speciaal regiofonds. Om gemeenten hierbij de steunen, heeft de NVJ een leidraad opgesteld waaraan een lokaal, regionaal of bovenlokaal fonds aan zou moeten voldoen. Zie voor meer informatie: www.journalistiekheefteenprijs.nl