‘Houding van Leids archief dédain’

De afgelopen jaren digitaliseerde het gemeentelijk Regionaal Archief Leiden (RAL) ruim 750.000 krantenpagina’s uit Leidse dagbladen. Hiervoor ontving het RAL subsidie via het Ministerie van Economische Zaken. RAL besloot om achteraf freelance rechthebbenden te achterhalen. Dat volstaat echter niet volgens de Auteurswet: rechthebbenden moeten vooraf toestemming verlenen (of niet) voor het digitaliseren én voor het online plaatsen van hun werk. Auteursrechtenorganisaties Lira en Pictoright bieden namens hun gemeenschappelijke achterban de archiefinstellingen van Nederland een betaalbare en eenvoudige collectieve regeling aan. Daarmee hoeven de archieven niet op zoek te gaan naar duizenden rechthebbenden en zorgen Lira en Pictoright ervoor dat de makers een billijke vergoeding ontvangen.

Dom en onnadenkend

Frénk van der Linden noemt de houding van het RAL dom en onnadenkend. Het RAL heeft zich nimmer in de huidige positie van freelancers verdiept. ‘Als je niet tot de minkukels van het vak behoort, je schrijft een groot verhaal waar honderd manuren in zijn gestopt en je verdient daar een uurbedrag van vijftien euro mee, moet dan Jan en alleman ook nog je stukken op de achterkant van een wasmiddel kunnen drukken? Ik word daar heel ziek van.’
Voor Kees Schaepman, initiatiefnemer van het manifest, is de manier waarop RAL heeft gehandeld ronduit onfatsoenlijk. Hij is helemaal niet tegen digitalisering van archieven. Integendeel. Maar het gaat hier om een principekwestie. Alle betrokken partijen bij de digitalisering van RAL, uitgevers, softwareontwikkelaars en internetproviders zijn netjes gecompenseerd. Freelancers niet. ‘Je kunt met Lira een overeenkomst sluiten en dan heb je een vrijwaring waardoor Lira zorgt dat de gelden worden geïnd. Er is nu vanuit RAL een lobby op gang gekomen om af te komen van die collectieve belangenbehartiging, terwijl ik juist zo blij ben dat dit er is. Er is vanuit RAL een dédain houding: jullie kunnen blaffen maar de karavaan trekt voort.’

‘Hebzuchtig’

Historicus Hans Blom nam het op voor RAL in NRC Handelsblad (22 februari 2012) waarin hij schreef: ‘Wij historici raadplegen graag historische bronnen, zoals oude kranten. Net nu dit door de digitalisering eenvoudiger is, komt een hebzuchtige stichting het verpesten.’ De ‘hebzucht van enkelen’ leidt tot ‘cultuurvijandig beleid’, aldus Blom. De uitspraken schoten bij Van der Linden en Schaepman in het verkeerde keelgat. ‘Ik heb me woest geërgerd’, zegt Van der Linden. ‘Als hij twee minuten had gesproken met een freelancer en had gehoord hoe mensen worstelen om het hoofd boven water te houden, dan zou hij dit nooit hebben geschreven.’ Over the top noemt Kees Schaepman Blom’s redenering. ‘Je zou ook kunnen zeggen dat wetenschappers geen salaris meer moeten krijgen want anders beletten ze de vrije toegankelijkheid van de wetenschap. We worden als freelancers weggezet als hebberige monopolisten die iedereen zijn geld uit zijn handen graait.’

PCM

Door het ongevraagd overnemen van werk lopen freelance journalisten veel geld mis. ‘Wist ik maar hoeveel’, zegt Frénk van der Linden. ‘Het begon al vijftien jaar geleden met de digitale archieven van de bladen en kranten waarvoor we aanvankelijk stukken hadden geschreven. Dat gevecht hebben we ook met PCM gehad. Dat werd een slepend conflict waarin de NVJ standvastig heeft opgetreden. Dus we zijn hier al sinds dat de digitalisering oprukt mee bezig.’
Wat RAL doet is illustratief voor wat op veel plekken gebeurt of dreigt te gebeuren. Het is nog een vrij woest landschap, zegt Schaepman ‘Er is door de opkomst van alle websites een aantal amateurs dat helemaal niet weet wat de regels zijn. Er wordt gejat en overgenomen bij het leven. Je weet niet waar alles terecht komt. En met name freelancers zitten al zo in de knel. Het is aan alle kanten bekend hoe slecht ze verdienen. Ik vind persoonlijk dat ook freelancers ervan bewust moeten zijn wat hun rechten zijn en dat ze die niet te makkelijk prijsgeven. Als je ze prijsgeeft, dan doe je dat altijd zelf.’

De NVJ/NVF en FLA ondersteunen het initiatief van de ondertekenaars. Sluit u aan bij dit initiatief en stuur een mail naar freelance@nvj.nl of fla@vsenv.nl.