Mag AI mijn werk zomaar gebruiken zonder mijn toestemming?
Nee, tenzij aan de strenge voorwaarden van het citaatrecht is voldaan.
Vooropgesteld: fotografie heeft een prijs. Net als schrijvende collega’s kunnen fotografen het zich niet permitteren dat anderen hun werk zonder vergoeding verspreiden. Het is daarom gerechtvaardigd dat fotografen schadevergoeding vorderen als anderen hun foto’s gebruiken en dus het auteursrecht op de foto’s schenden.
Maar soms is het nodig om in een blogpost, nieuwsartikel of televisieprogramma een foto te tonen om aan het gefotografeerde onderwerp óf de foto zelf aandacht te kunnen besteden. Daarvoor kent de wet een beperking op het auteursrecht: het citaatrecht. Op basis hiervan kan het citeren van een werk - en dat kan ook een foto zijn - zonder toestemming van de maker zijn toegestaan.
Voorwaarde voor een toelaatbaar fotocitaat is dat de oorspronkelijke foto rechtmatig openbaar is gemaakt. Een blogger die gelekte, gehackte of gestolen foto’s publiceert, kan dus geen beroep doen op het citaatrecht.
Het gebruikte fotocitaat moet ook inhoudelijk relevant (functioneel) zijn en bijvoorbeeld niet alleen als versiering dienen. Dit gaat vaak fout. Zo oordeelde de rechter dat twee foto's van fotograaf Klaas Koppe die schrijver Kluun bij blogs over het Boekenbal had geplaatst vooral dienden ter illustratie. Zij waren daarom onvoldoende functioneel.
Kluun schond nog een voorwaarde, namelijk dat het citaat ondergeschikt moet zijn aan het werk waarin het wordt opgenomen. Omdat Kluun stelde dat één blogpost ‘niet had kunnen bestaan’ zonder een van de foto’s, oordeelde de rechter dat deze foto dus niet ondergeschikt was. In een andere zaak vond de rechter vier naaktfoto’s van een Nederlandse actrice niet ondergeschikt aan een online-artikel van minder dan tweehonderd woorden. Ook dit fotocitaat was daarom ongeoorloofd.
Een citaat is tot slot alleen toelaatbaar als de zogenaamde persoonlijkheidsrechten van de fotograaf worden gerespecteerd. Zo is bijsnijden of op andere wijze ‘verminken’ niet toegestaan. Voor zover redelijkerwijs mogelijk is bronvermelding ook vereist.
Kortom, een foto citeren mag onder strenge voorwaarden. Voldoe je daar niet aan, dan schend je het auteursrecht van de fotograaf. Recent nog overkwam dit de NOS. Zij plaatste een foto bij een nieuwsbericht zonder toestemming van de fotograaf. Aangezien ook niet was voldaan aan de voorwaarden van het citaatrecht volgde een stevige schadeclaim.
Rutmer Brekhoff, NVJ Advocaten en Juristen
Heb je ook een kwestie die je aan onze juristen wil voorleggen? Mail: juridisch@nvj.nl of kijk op nvj.nl/rechtshulp