Persvrijheidslezing met hoogleraar John Morijn. Wat we kunnen leren van Hongaarse en Poolse journalisten

Foto: Simon Pugh

De jaarlijkse persvrijheidslezing heeft dit jaar de vorm van een podcast gesprek van presentator Merel Wielaert met John Morijn, bijzonder hoogleraar recht en politiek in de internationale betrekkingen aan de Rijksuniversiteit Groningen en verbonden aan de Princeton University. Hij deed onder andere onderzoek naar de positie van rechters en journalisten in Polen en Hongarije die steeds meer onder druk komen te staan.

Verkiezingsuitslag

De verkiezingsuitslag eind vorig jaar in Nederland lag als een steen op zijn maag. ‘Direct ontving ik zoveel mailtjes van collega’s uit Polen en Hongarije in de trant van “join the club” om het zo maar te zeggen. Aanvankelijk had ik me voorgenomen om er niks over te zeggen, maar toen ik in mijn hotel vast kwam te zitten in een lift, heb ik hier een Twitter-draadje aan gewijd.’  

Zijn boodschap was: het afbrokkelen van een democratie en rechtsstaat verloopt vaak volgens dezelfde patronen. ‘Er is geen enkele reden om aan te nemen dat in Nederland dit patroon zich anders zou gaan ontrollen als Wilders aan het roer staat. Ik denk dat het heel erg belangrijk is om je daarop goed voor te bereiden.’

Rechters, journalisten, wetenschap en maatschappelijke organisaties

Hoewel we er vroeg genoeg bij zijn, zal er wel een hogere fase van alarm moeten zijn, aldus Morijn. Niet journalisten, maar rechters zijn bijna altijd de eerste target, zegt hij, en als eenmaal rechters – deels – in the pocket zitten, dan komt de druk op allerlei andere pilaren van de rechtsstaat te liggen. Journalistiek is er één van, maar ook wetenschap en maatschappelijke organisaties.

Chilling effect

‘Ik werk samen met journalisten in Polen, waar bij kranten op een gegeven moment bijna 10 procent van het budget moest worden gereserveerd, omdat deze telkens voor de rechter werden gesleept door de Poolse regering.’ Het doel is een ‘chilling effect’ teweeg te brengen. Uit gesprekken met Hongaarse en Poolse journalisten bleek ook dat een van de patronen vrijwel altijd een forse bezuiniging was op de media. ‘Dat is natuurlijk ook iets waar we in Nederland mee te maken hebben, met name ook de lokale media.’  

Kijk over de landsgrenzen

Om een aantal van die patronen te doorbreken zal er volgens Morijn een beroep moeten worden gedaan op actief burgerschap. ‘Door te betalen voor je nieuws en ook om het besef te laten doordringen dat dit ons allemaal aangaat en dat we allemaal een verantwoordelijkheid hebben.’ Morijn doet ook een beroep op journalisten. ‘Een kritische distantie richting de actoren die duidelijk een agenda hebben om de democratie en rechtsstaat te ondermijnen.’

Hij doet een beroep op de scholen voor de journalistiek om het omgaan met dilemma’s zoals deze op te nemen in het curriculum van de school. ‘Kijk over de landsgrenzen. Wat kunnen we leren van Hongaarse, Israëlische, of Braziliaanse journalisten?’

En doe onderzoek naar de verkiezingsuitslag onder scholieren, waar een hoog percentage op PVV of FvD stemde. ‘Niet als een verwijtend vingertje, maar waar halen die kids hun informatie vandaan? Wat komen ze tegen op TikTok en hebben ze daar überhaupt een beeld bij? Het gaat soms heel subtiel.’

• Luister hier naar de podcast

---

Lees ook:

• Luister hier naar de hele podcast met John Morijn
• World Press Freedom Index 2024: politieke druk op vrije journalistiek 
• Persvrijheidsmonitor 2023