Renske Heddema: ‘Dit is een heel mooi moment om in te stappen’

foto: Dominique Meienberg

In oktober vinden de eerste verkiezingen plaats volgens het nieuwe verenigingsmodel van de NVJ. Een spannende exercitie. Niet eerder werden er 24 kandidaten gezocht in één verkiezingsronde voor de nieuw te vormen beleidsteams werkvoorwaarden, persvrijheid en vakontwikkeling en het bestuur. Voorzitter Renske Heddema is enthousiast. ‘Dit is een heel mooi moment om in te stappen.’

Om antwoord te geven op de vraag waaruit zij als bestuurder zelf de voldoening haalt, legt Heddema eerst uit waarom ze überhaupt lid werd van de NVJ. ‘Ik verhuisde naar Zwitserland waar ik, vanuit een achtergrond als onder andere kunstjournalist, als algemeen correspondent aan de slag ging. Ik wilde mijn professionele status als journalist verstevigen en ik vond dat de NVJ zich in die tijd heel goed profileerde als belangenbehartiger voor freelancers. Dat lidmaatschap voelde als een enorme steun in de rug. Later zag je hoe de freelance tarieven kelderden. Retainers verdwenen, net als onkostenvergoedingen, en de ruimte om te onderhandelen. Er kwamen vaste tarieven, take it or leave it. Dat doet iets met je beroepstrots. Wat mij de voldoening als bestuurder geeft is dat ik me kan inzetten voor dit prachtige vak; wat mij drijft is de verontwaardiging over de hypocrisie van uitgevers om freelancers met wurgcontracten het bos in te sturen, terwijl ze zelf enorme winsten maken.

In Thessaloniki gaf ik voor de Europese Federatie van Journalisten (EFJ) een presentatie waarin ik de voorwaarden van een van de grote uitgevers had vertaald: je ontvangt dit, wij bepalen dat, en alle rechten zijn van ons. Het is te gek voor woorden. Freelancers schuiven zo steeds meer op richting kunstenaars, waar de wil om te creëren sterker is dan welke marktfactor ook. Onafhankelijke journalistiek zou je alleen nog kunnen bedrijven als je bereid bent financieel in te boeten. Zo word je precarious workers, kwetsbare werkers, een positie die wij als NVJ en EFJ op allerlei manieren proberen te verbeteren.’  

Tenzij je een duale praktijk hebt.

‘Ik ben erg voor het ondernemerschap. Als jij gewetensvol als zelfstandige een duale praktijk hebt waarin jij ervoor zorgt dat je, net als een advocaat of accountant, conflict of interest vermijdt, dan vind ik dat dat een optie zou moeten zijn. Ik moet je zeggen dat die combinatie mij veel plezier en vrijheid heeft gebracht: enerzijds voor Nederland gewetensvol berichten over Zwitserland en anderzijds met vertaalwerk en Engels schrijfwerk mijn praktijk volwaardig kunnen houden.’

Je inzet voor dit prachtige vak, zoals je het noemt, geeft je als voorzitter voldoening. Weegt dat op tegen de tijd die je kwijt bent aan een bestuursfunctie? Toen Max van Weezel stopte met het vicevoorzitterschap zei hij dat je niet voor de helft in het bestuur kunt meedraaien.

‘Daar had Max volkomen gelijk in. Als voorzitter ben je sowieso meer tijd kwijt en die tijd moet je ook hebben. In het bestuur is het belangrijk dat je sector overstijgend kunt denken en ook nadenkt over andere thema’s dan de onderwerpen die jou direct raken. Voor de beleidsteams denk ik dat het belangrijk is dat je je vastbijt in bepaalde onderwerpen en je interesseert voor strategische vragen als: welke kant gaat het op, waar zitten de bedreigingen en kansen? Vanuit elke invalshoek, omroep, kranten, regionaal, internationaal…  Het kost tijd, ja, maar het brengt je ongelooflijk veel. Je krijgt een fantastisch netwerk voor zover je dat nog niet had; je leert heel veel over alle aspecten van het vak en kunt elkaar voeden met de verschillende perspectieven die je als collega’s hebt.’

Wat maakt het interessant om je nu kandidaat te stellen?

‘Hoe leuk is het om een vereniging te gaan besturen die het goed gaat, die groeit in aantal leden, waarvan je merkt dat acties in het veld impact hebben, en waarvan je ziet dat het maatschappelijk en politiek in de richting gaat waar de NVJ al tijden voor vecht. De verse verenigingsstructuur zorgt ervoor dat alle initiatieven van onderop veel makkelijker kunnen bloeien. Elke identiteit is vertegenwoordigd in het bestuur en in de beleidsteams, waardoor je ook de onderlinge communicatie kunt verbeteren. Als je nu lid wordt van het bestuur of van een beleidsteam kom je in een gespreid bedje: een prachtige nieuwe structuur, een goede werkorganisatie, en een enorme maatschappelijke lift. Het is een heel mooi moment om in te stappen.’

Als bestuurder heb je ook een lange adem nodig om dingen te bereiken.

‘Dat klopt, maar zoals de Fransen zeggen: ‘Frappez, frappez toujours’. We zitten in een veranderingsproces, maar kunnen wel hele concrete successen aanwijzen: de Fair Practice Code bij de omroep is er gekomen, de NVJ heeft gezorgd voor het initiatief Persveilig,  de fotografenacties hebben impact gehad, het organizen inspireert mensen om actief te worden. Er worden wel degelijk stappen gezet. Zeker op dit moment!

Alle activiteiten, zoals het in actie komen voor betere tarieven, het organiseren van de leden, de politieke lobby, de internationale lobby… het zijn gewoon meerdere kanten van dezelfde medaille. Op internationaal niveau houden we ons bezig met het EU-voorstel Digital Services Act, dat de ‘Googles’ en ‘Facebooks’ wil aanpakken. Zolang 80 procent van de advertentie-inkomsten naar de grote platformen gaat, is de toekomst van de onafhankelijke journalistiek in gevaar.

Toen way back when internet opkwam werd de vraag gesteld: wie neemt het voortouw bij de ontwikkeling van het internet, de overheden of het bedrijfsleven? Om die vraag kun je nu hartelijk lachen, als je ziet hoezeer de overheden achterlopen. Daarom vind ik het zo belangrijk dat de EFJ in Europa lobbywerk verricht. Over dit onderwerp, maar ook over auteursrecht en mededinging. Het is essentieel om het internationale beleid steeds terug te koppelen naar de nationale situatie en de beleidsthema’s.’

De beleidsthema’s vertegenwoordigen de drie hoofddoelen van de NVJ: werkvoorwaarden, persvrijheid en vakontwikkeling. Wat gaan we daar straks van merken als de drie teams zijn geïnstalleerd?

‘Als jij je doelen aanscherpt en je organisatie daarop inricht, kan het niet anders dan dat dat ook naar buiten gevolgen heeft. Misschien moeten er eerst intern kilometers gemaakt worden, maar ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat een beleidsteam ook externe expertise kan inroepen voor een specifiek advies.

Een groot voordeel van de beleidsteams is dat leden met verschillende achtergronden, zoals werknemers, freelancers, jong, oud, beeldmakers en schrijvend journalisten bij elkaar zitten. Dit is een beweging die we enkele jaren hebben ingezet in onze jaardoelstellingen, namelijk een integrale benadering van alle werkenden. Dit zie je duidelijk terug in de nieuwe structuur.’

Welke vrijheid hebben de beleidsteams? 

‘Het moet vorm gaan krijgen en dat betekent dat de beleidsteams ook de ruimte hebben om thema’s te laten onderzoeken. Ik ben ervan overtuigd dat we mensen kunnen vinden die dit gaan voeden en vullen. Over de nieuwe verenigingsstructuur is lang nagedacht, dit komt ergens vandaan en dat is omdat er zo ongelooflijk veel gebeurt in ons vak. Er is misschien geen vak denkbaar waar de beroepswereld zo is veranderd. Het was daarom een logische stap om drie lagen gekoppeld aan de drie hoofddoelen, aan te brengen, waarin meegedacht wordt en waar de lijnen worden uitgezet.’

Er gebeurt ongelooflijk veel in ons vak, zoals je zegt. Al die veranderingen zijn onlosmakelijk verbonden met de wijze waarop het publiek nieuws tot zich neemt. Dat begint van jongs af aan. In een eerder interview zei je dat je er werk van wil maken om kinderen ‘mediageletterdheid’ bij te brengen. 

‘Ik heb hier inspirerende voorbeelden van gezien in EFJ-verband. Nieuwsconsumenten hebben zich teruggetrokken in hun eigen bubbel en iedereen heeft zijn eigen waarheid. Wie er oog voor heeft, ziet het verschil tussen kwaliteitsjournalistiek en de door algoritmes geregisseerde nieuwsstromen. Het is wezenlijk dit kinderen op school al bij te brengen. Ze worden nu als het ware met een smartphone geboren en consumeren nieuws op een heel andere wijze dan hoe wij dat deden. Je zou wensen dat er een structureel systeem komt waar journalisten in de klas over het vak vertellen. Hoe werkt de journalistiek; hoe vergaar je nieuws; hoe pas je hoor en wederhoor toe; hoe onderscheid je nepnieuws? Ik vind dit uiterst belangrijk.’

Is dit een voorbeeld dat bijvoorbeeld een beleidsteam Persvrijheid zou kunnen oppakken?

‘Zeker. We zitten in een vak dat essentieel is, dat een controlerende functie heeft voor de democratie. Wat vinden wij nou belangrijk als gemeenschap? Wat gebeurt er internationaal? En hoe kun je dit alles met elkaar verbinden? Als het gaat om het ethische gehalte van het vak dan zou je dat al van jongs af aan willen bijbrengen. Als zo’n onderwerp, of een ander onderwerp, je na aan het hart ligt, is dat een hele goede reden om je aan te melden voor een beleidsteam.’

---

Renske Heddema is sinds september 2020 voorzitter van de NVJ. Daarvoor was zij vier jaar lid van het hoofdbestuur. Heddema is al 27 jaar correspondent in Zwitserland voor onder andere de Nederlandse en Belgische publieke omroep, Elsevier, FD, Vrij Nederland en de Standaard.

---

Ben je geïnteresseerd in een van de vacatures of wil je meer weten over de verkiezingen? Kijk dan op deze pagina.