Reizen in conflictgebieden: neem je eigen veiligheid serieus

1. Het thema veiligheid is tegenwoordig serious business binnen de NVJ Academy. Hoe is de praktijk?

‘Het nadenken over veiligheid als concept is vrij nieuw, maar mediabedrijven zetten nu grote stappen. Dat wil niet zeggen dat er niks werd gedaan, maar de mate van veiligheidsmaatregelen hing voor het grootste deel af van de individuele journalist. Hij maakte zijn eigen veiligheidsplan. Dat is nu het werk van het bedrijf geworden. Zo laten we binnen de NOS vooraf een risicoanalyse maken van het betreffende land en kunnen dat specificeren naar gebieden. Wat is de situatie ter plekke, wat zijn de risico’s en wat kun je doen om die risico’s kleiner te maken?

We maken gebruik van een veiligheidsprotocol dat we laten ondertekenen door de medewerkers - zowel vast als freelancer - want ook zij moeten zich committeren aan een aantal zaken. Zorg dat je op tijd inbelt, laat weten dat je je hotel verlaat en op pad gaat en laat weten dat je weer terug bent. Je houdt de ander op de hoogte van de stappen die je zet.’

2. En een freelancer die besluit zelfstandig af te reizen?

‘Laat altijd informatie achter bij het thuisfront. Zorg dat je iemand hebt die je vertrouwt, die alle informatie over jou heeft en die kan optreden op het moment dat er iets gebeurt. Het liefst geen directe partner of ouders, die al gaan stressen als ze even niks van je horen.’

3. Welke veranderingen zijn er gaande als het gaat om veiligheid en risico’s? Is reizen gevaarlijker geworden?

‘Landen als Jemen en Libië en delen van Syrië blijven natuurlijk extreem gevaarlijk. Maar elk land en elke regio heeft weer zijn eigen dynamiek. Tot voor enkele jaren geleden kon je in grote delen van Afrika nog prima reizen, dat is veel minder geworden. In Zuid-Amerika is nu Venezuela een risicogebied, terwijl Colombia enkele jaren geleden veel gevaarlijker was. In Rusland gelden weer andere krachten. Daar kunnen journalisten doelwit worden van veiligheidsdiensten. Met het WK Voetbal in zicht, treffen we nu de nodige voorbereidingen. Daarnaast hebben we in Europa een reeks aanslagen gehad. In de trainingen besteden we meer dan in het verleden aandacht aan terrorisme en aanslagen.’

4. Wat komt er aan bod bij het onderdeel terrorisme en aanslagen?

‘Het is vrij interactief, mensen moeten vooral zelf met ideeën en voorbeelden komen. Het is geen rocket science. Aanslagen vinden over het algemeen plaats op plekken waar veel mensen zijn. In drukke winkelstraten, in stadions, bij concerten. Hoe positioneer je, waar stel je je op, wat zijn de vluchtwegen?’

5. Vaak kom je pas aan op een plek als de aanslag al heeft plaatsgehad. Waar moet je dan op letten?

‘Dan is het heel erg de vraag of de aanslag al voorbij is. Het team van VRT is na de aanslag op Zaventem de vertrekhal ingelopen terwijl er nog een bom lag. Er zijn veel van dat soort voorbeelden. Bij de Boston Marathon waren twee explosies na elkaar, in Parijs vonden aanslagen op meerdere plekken plaats.

Je eigen veiligheid staat voorop en je moet je altijd blijven afvragen of je als journalist veilig verslag kunt doen. Ik was - bij toeval - in Stockholm toen een vrachtauto inreed op winkelend publiek met vier doden en vijftien gewonden als gevolg. Het was nog geen anderhalve kilometer bij me vandaan, dus ik ben er natuurlijk meteen naartoe gegaan. Het gerucht ging toen nog dat er meerdere schutters waren. Ik had geen beschermende kleding aan en het was niet erg verstandig om daar in een shirtje rond te lopen. Dus aan de ene kant roep ik dat je er niet blind in moet lopen, maar op het moment dat er iets gebeurt ga je daar als journalist naar toe. Daar zit een spanningsveld, je wilt als journalist snel ter plekke zijn, terwijl je tegelijkertijd moet afwegen of dat wel kan.’   

6. Ken je de plannen van de deelnemers aan Verslaggeving in conflictgebieden?

‘Ja. Sommige cursisten hebben al ervaring in conflictgebieden, sommige hebben concrete plannen, sommige worden door de werkgever gestuurd ter voorbereiding en sommige hebben nog geen plannen. Met heel veel oud-cursisten houd ik contact. Ze kunnen ook altijd contact met me opnemen als ze ergens naartoe gaan.’

7. Wat blijft bij de cursisten het meeste bij?

‘Wat iedereen waardevol vindt, is het onderdeel levensreddend handelen. Hoe verbind je een schotwond? En verder natuurlijk de rollenspellen. Neem bijvoorbeeld checkpoints of wegblokkades. Vantevoren spreek je heel goed met elkaar af wie het woord voert en wat je wel en niet vertelt. En de vele tips blijven bij: dat je zoiets als pornografie of alcohol beter kunt thuislaten; dat je op je mobiel niet bepaalde foto’s bewaart die aanstoot kunnen geven; dat je de houding en het gedrag van mensen leert lezen; dat je weet wanneer een kalashnikov op scherp staat of dat iemand relaxed met een geweer rondloopt; dat het misschien heel cool lijkt om je te laten fotograferen met een kalashnikov in je handen maar je hebt heel veel uit te leggen, of bent zelfs kansloos als die foto in verkeerde handen komt.

En dat je niet bekend maakt via social media wat je doet. Floortje Dessing kondigde op Twitter aan dat ze naar Jemen ging… hoe verzin je ‘t. En vervolgens kwam het bericht naar buiten dat ze na een paar schuildagen bijna onderweg was naar het vliegveld… Je kunt natuurlijk ook gewoon op het dak van de auto gaan zitten en heel hard roepen: “pak me maar”. Ik ben woedend geworden op het Rode Kruis, waarvan ze ambassadeur is.

Het is een goede case voor de cursus. De belangrijkste les: je hebt een social media-verbod. Punt. Over reizen die risicovol zijn, wordt vooraf en tijdens niet gecommuniceerd via social media. Alleen maar achteraf.’

8. Sinds kort organiseert de NVJ Academy ook de cursus “Hoe om te gaan met aanslagen” voor medewerkers van regionale omroepen. Wat kan er nou gebeuren in een provincie als Brabant?

‘Vorig jaar was er een man die zich verdacht maakte in de buurt van het Philips-stadion in Eindhoven, waar op dat moment Guus Meeuwis optrad. Er werd groot alarm geslagen. Bij het bloemencorso in Zundert werden vorig jaar voor het eerst betonblokken neergezet tegen eventuele terreurdreiging. Denk verder aan een locatie als de drukbezochte Efteling. Of carnaval. Het zijn plekken en evenementen die de deelnemers van de cursus bij Omroep Brabant zelf aandragen.

Je denkt bij een aanslag het eerst aan Amsterdam, Den Haag of Rotterdam. Maar Nice of Manchester, waar aanslagen zijn gepleegd, zijn ook geen hoofdsteden. AIVD-directeur Rob Bertholee zei recent dat in de afgelopen zes jaar drie tot vier pogingen tot een aanslag zijn voorkomen. Wat mij betreft geldt nog steeds: het is niet de vraag óf er een aanslag komt, maar wannéér.’

Overzicht Veiligheidstrainingen NVJ Academy

Verslaggeving in conflictgebieden

• Frequentie: 2 keer per jaar in voor- en najaar
• Duur: 3 dagen
• Locatie: ‘t Harde
• Docent: o.a. Peter ter Velde

Medische cursus – levensreddende handelingen

• Frequentie: najaar
• Duur: 1 dag
• Locatie: Hilversum
• Docent: Ruben Venetiaan

Algemene veiligheidstraining

• Duur: 1 dag
• Locatie: incompany
• Docent: Peter ter Velde

Terrorisme en aanslagen

• Duur: 3 uur
• Locatie: incompany
• Docent: Peter ter Velde

Omgaan met agressie

• Duur: 1 dagdeel plus terugkombijeenkomst
• Locatie: incompany
• Docenten: Fenno Moes en Ivonne Verkes

Workshop Veiligheid in conflictgebieden

• Datum: 3 mei (Festival van het Vrije Woord), 16.30-18.00 uur
• Locatie: Beeld en Geluid, Hilversum
• Docenten: Peter ter Velde en Ana van Es

Op aanvraag           

• Humanitair oorlogsrecht in samenwerking met het Rode Kruis
• Asiel en vluchtelingen in samenwerking met UNHCR en Vluchtelingenwerk

NVJ Academy

Ga voor het actuele aanbod naar de website van NVJ Academy of stel je vragen via NVJAcademy@nvj.nl