Jungle-achtige arbeidsverhoudingen

De voorgeschiedenis mag bekend worden verondersteld: zelfstandige professionals hadden tot voor kort recht op een VAR-verklaring als ze konden aantonen dat ze voldoende uren maakten en meerdere opdrachtgevers hadden. Het kabinet vond die regeling zo lek als een mandje. Bovendien telde Nederland zoveel zelfstandigen zonder personeel dat het de belastingdienst niet meer lukte al die VAR-verklaringen te controleren.

Dus werd via de Wet DBA het oude regime buiten werking gesteld. Opdrachtgevers en freelancers moesten voortaan modelovereenkomsten met elkaar sluiten waaruit bleek dat er geen sprake van schijnzelfstandigheid was. Helaas liep dat – bijvoorbeeld bij de publieke omroep – uit op een onvoorstelbare chaos. De modelovereenkomst die de NPO naar de Belastingdienst stuurde, werd per kerende post geretourneerd. Geen wonder want bij het ministerie van Financiën wisten ze van tevoren niet hoe ingewikkeld de arbeidsrelaties bij de omroep zijn.

Ik schrok me te pletter toen ik de verhalen van sommige collega's op het Mediapark hoorde. Zoals I. die als redacteur en producer  afwisselend voor de NOS, KRO-NCRV en Omroep Max werkt en als gevolg van de Wet DBA bij alle drie de laan uit dreigde te vliegen.

Of E., als vrije ondernemer verslaggever bij de NOS. Volgens de redenering van Financiën moest zijn opdrachtgever hem in vaste dienst nemen maar onduidelijk was of dat ook zou gebeuren. E. zelf bleef trouwens ook liever een vrije vogel.

Toen we met een gezamenlijke delegatie van de NVJ en het net opgerichte comité van Omroepfreelancers bij Financiën op bezoek gingen, bleek waar de schoen wrong. Door de afschaffing van de VAR-verklaring gold voortaan de Arbeidswet van 1907 (109 jaar geleden) weer. Daarin stond dat je geen freelancer was als sprake was van een gezagsrelatie met de opdrachtgever. Bij radio en tv bestaat die bijna altijd. Een presentator neemt opdrachten van de eindredacteur aan, net als een producer en een verslaggever. Maar als je voor meer omroepen en programma's tegelijk werkt, zijn het wel steeds andere eindredacteuren.

De Arbeidswet van 1907 had met die situatie geen rekening gehouden, erkende Financiën. Maar de Arbeidswet viel helaas onder een ander ministerie: Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Misschien konden we daar alarm slaan. Bij SZW kwamen we niet ver. De ambtenaren van Lodewijk Asscher meenden dat freelancers bij de omroep 'werknemers met wisselende uren' waren maar geen zelfstandige professionals.

Gelukkig stelde de ministerraad dezelfde dag de handhaving van de Wet DBA uit tot ergens in 2018. Omdat de wet te gecompliceerd was en regeringspartij VVD vreesde bij de verkiezingen stemmen van zzp’ers te verliezen aan liberale concurrent D66. Tot mijn genoegen voerde staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën de jungle-achtige arbeidsverhoudingen bij de omroep aan als argument om een pas op de plaats te maken. We hadden niet tevergeefs overlegd in Den Haag. Bij mij ging de vlag uit.