'Jonge journalisten hebben een enorme voorsprong'

Bart Brouwers (foto: Sebastiaan ter Burg)

Het merendeel van de jonge freelancers onderhandelt dus niet over de prijs van een opdracht. Dat ze dat niet doen, komt omdat ze meestal geconfronteerd worden met een vaste prijs. Het is “take it or leave it”. Toch krijgt de groep die wél onderhandelt vaker een hogere vergoeding. Tijdens de paneldiscussie over kansen in de journalistiek klinkt herkenning. ‘Het ligt eraan met wie je onderhandelt’, reageert een jonge freelancer. ‘Bij de krant werkt onderhandelen meestal niet. Zeker bij regionale dagbladen heb je een zwakke positie en staan freelancers in de rij. Bij commerciële opdrachtgevers is er veel meer ruimte om te onderhandelen.’

Zijn antwoord roept de reactie op dat ook dagbladuitgeverijen commerciële bedrijven zijn en dat ook jonge freelancers niet van 13 cent per woord kunnen leven als zij een bestaan willen opbouwen, een gezin willen stichten en/of een huis willen kopen.

Toch wil het maar niet lukken om de druk op tarieven weg te nemen. Terwijl lonen jaarlijks meestijgen met leeftijd en inflatie, blijven de freelance tarieven op hetzelfde niveau hangen. Bij een titel als Adformatie ligt het tarief al ongeveer twintig jaar op 35 cent per woord en dat is op dit moment niet eens een slecht tarief in vergelijking met andere tarieven.

Online omzetten

Dewi Lammerding wil de ontwikkelingen geenszins goedpraten, maar vindt dat we ook naar de bedrijfsmatige kant van het uitgeversvak moeten kijken. De omzetten aan de online kant liggen altijd nog zo’n 30 procent lager dan voorheen aan de print kant werden gemaakt. ‘Er is nog geen goed verdienmodel gevonden; wie gaat er voor een paywall betalen?’

Hoe zit het dan bij Cosmopolitan? Kunnen freelancers daar wel onderhandelen? ‘Ja en nee’, antwoordt ze. ‘Als je heel erg goed ergens in bent, waarom zou je het niet proberen? Misschien is de productie efficiënter in te richten en doen wij bijvoorbeeld de deskresearch in plaats van de freelancer.’

Caroline Weber, campagneleider van de NVJ-campagne Journalistiek heeft een Prijs, pleit voor de aanpak om samen met meerdere starters een signaal af te geven. ‘Natuurlijk moet je altijd proberen te onderhandelen, maar de machtspositie van de enkele grote uitgeverijen is zo groot en zie daar maar eens een beter tarief te krijgen.’

Een spel dat hard wordt gespeeld

Maar dat is logisch, vindt Bart Brouwers, het aanbod is nu eenmaal erg groot. Pas als de grens is bereikt dat een belabberde kwaliteit niet meer wordt geaccepteerd, dan zal de wal het schip keren. Het is echter ondenkbaar dat je in eerste instantie de hoofdprijs krijgt, meent hij. Dat zal ook niemand verwachten. Toch heeft hij nooit een bedrijf meegemaakt waar bewust gezocht wordt naar het uitpersen van freelancers. ‘Maar het is wel een spel dat hard wordt gespeeld en dat zal ook de opdrachtnemer moeten doen. Dat is de verantwoordelijkheid van de freelancer.’

Starters moeten dus meer het heft in eigen hand nemen. De woorden start-up en ondernemen vallen. Wat voor de een wel werkt, werkt voor de ander niet. Het is vallen en weer verder gaan, niet bang zijn om op je bek te gaan, want je gaat op je bek.

Dat is mooi en aardig, klinkt het uit de zaal, maar er moet ook gegeten worden.

Veel studenten denken dat ze niets kunnen vragen

Ga er dan iets naast doen, adviseert Brouwers. ‘Platform E52 levert me nog niks op, maar ik heb er vertrouwen in en ik kan het doen dankzij mijn baan in Groningen. Ik doe veel gratis, altijd al gedaan, omdat ik het zinvol vindt.’ Dat gratis werken een bijdrage levert aan je eigen ontwikkeling of maatschappij valt te begrijpen, maar uit het publiek klinkt ook kritiek. Brouwers heeft in elk geval nog een keuze om gratis te werken, terwijl veel studenten denken dat ze niets kunnen vragen. Hoe kun je de prijzen omhoog krijgen, als iedereen gratis werkt? Bedrijven moeten helemaal niet wíllen dat mensen gratis werken.

Het ambacht leren

Jonge journalisten willen zekerheid. Sterker, de meeste journalisten willen het liefst een vaste baan, zo blijkt uit het onderzoekvan Vers in de Pers. Zou het helpen als de oudere garde plaatsmaakt voor de jongste generatie? Het zou gezond zijn voor de journalistiek om redacties op te schonen, vindt Astrid Prummel. Maar volgens Thomas Bruning, algemeen secretaris van de NVJ, is het niet alleen vanwege de zekerheid dat jongeren een vaste baan willen. ‘Starters moeten de kans krijgen om ervaring op te doen op redacties. Journalisten zijn ook gewoon ambachtslieden die het ambacht leren van oudere journalisten. Jonge journalisten willen graag feedback op stukken die ze hebben geschreven en de oude garde kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Redacties moeten daarom een goede mix van jonge en oudere ervaren journalisten hebben.’

De toekomst in handen

Astrid Prummel wil het jonge publiek nog wel een hart onder de riem steken. ‘Jullie moeten dit vak vormgeven. Jullie hebben een enorme voorsprong op ons en vaardigheden die wij niet hebben. Je stelt je te bescheiden op. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste studenten bij een omroep of dagblad willen werken. Ik raad je aan verder te kijken dan dat. Kijk naar nieuwe initiatieven, kijk wat de samenleving nodig heeft. Jullie hebben de toekomst in handen.’

Tips voor jonge journalisten

• Ontwikkel je breed, leer alle aspecten van het vak kennen, en specialiseer je daar bovenop in iets waarin jij de beste bent, of het nu gaat om onderwerp, data en cijfers, of divices.
• Wees flexibel en sta open voor nieuwe ontwikkelingen en technieken.
• Wees je ervan bewust dat je je journalistieke vaardigheden ook elders kunt gebruiken; binnen communicatieafdelingen is behoefte aan mensen die een verhaal toegankelijk kunnen maken en kunnen overbrengen, die weet wat mensen willen lezen.
• Ga op zoek naar je eigen oorspronkelijke visie en creativiteit.
• Laat zien dat je meer bent dan een journalist die een baan in de journalistiek wil. Je leeft voor de journalistiek, je hebt een eigen blog of vlog en laat weten dat iemand ook iets van jou kan leren.

Lees ook naar aanleiding van het Festival van de Journalistiek:

• Festival van de Journalistiek 2017 in Beeld
• NVJ: Jonge journalist verkiest vast dienstverband boven freelance-praktijk
• 'Winnaars narratieve beurzen bekendgemaakt'
• Dionne Stax: ‘Wat vinden jongeren van het NOS Journaal?’
• Dewi Lammerding: 'Crossmediaal werken en 360 graden denken'
• De Kostgangers: het belang van durf en creativiteit voor podcasts
• Waarom jij naar de lezing over Blockchain moet komen (en je er misschien een baan aan overhoudt)
• VPRO-lab: zoektocht naar de verteltechnieken van de toekomst
• Wiebe de Jager: 'Voor dronejournalisten geldt een strengere gedragscode dan voor gewone journalisten'