‘De enige remedie is uitstekende journalistiek’

Het steeds sterkere vermoeden van moord op de Saoedische journalist Jamal Kashoggi overschaduwt eigenlijk elke goedbedoelde lofzang op persvrijheid en bronbescherming, zo begon minister Grapperhaus zijn toespraak. ‘Kashoggi was een kritische journalist, met een vlijmscherpe pen en met een belangrijke drijfveer: het binnenstebuiten keren van wat de machthebbers van zijn land van plan waren. Het lijkt er sterk op dat het laatste het motief vormde om hem te vermoorden.

Aanslag op journalist is aanslag op het vrije woord

Deze casus staat niet op zich, aldus de minister. Wereldwijd werden vorig jaar 39 journalisten vermoord omdat hun uitingen op één of andere manier een bedreiging vormden voor politieke, economische of criminele belangen. Aanslagen op journalisten maken indruk. Een aanslag op een journalist is tegelijk een aanslag op het vrije woord en daarmee op een wezenlijk recht van de mens. De onderdrukking van journalisten is veelzeggend voor de staat waarin een land verkeert. Over wie er de dienst uitmaken en het onvermogen van diegenen om kritiek te incasseren. Er bestaat een rechtstreeks verband tussen het democratisch gehalte van een staat en de ruimte die journalisten krijgen om hun werk naar behoren te doen. Een van de dragende pijlers onder een democratische samenleving noemt Grapperhaus de pers. ‘Een vrije pers borgt de rechtsstaat. Onder die pijler moet een zo stevig mogelijk fundament liggen en dat wordt gevormd door de vier bestanddelen van de vrije pers: vrije uiting; onderzoeksvrijheid/nieuwsgaring; toegang tot bronnen; bescherming van bronnen.’

Bronbescherming wettelijk verankerd

Bronbescherming is sinds 1 oktober wettelijk verankerd. Er zit een begrenzing op bij een ‘zwaarder wegend maatschappelijk belang’ waaraan ‘bij het onbeantwoord blijven van vragen een onevenredig grote schade zou worden toegebracht’. Dat hoort ook bij een democratische samenleving, maar daar heeft diezelfde wet een rechterlijke toetsing voor. Er zit ook een andere kant aan, aldus de minister: de verantwoordelijkheid met betrekking tot de controle en de weergave van de bronnen ligt exclusief bij journalisten zelf. Het is een aanpak die een zeer verantwoordelijke omgang vergt.

Nederland kent een traditie van integere journalistiek, maar die staat wel onder druk. Feiten, meningen en leugens volgen elkaar in hoog tempo op en raken met elkaar vermengd. Het brede publiek raakt er de weg in kwijt en weet op zeker moment niet meer wat het moet geloven. ‘De enige remedie hiertegen is uitstekende journalistiek.’

Bronbescherming in goede handen

Het is de opdracht van de overheid en aan de minister om een vrije pers te waarborgen. ‘Daar hoort bronbescherming bij. Het is de opdracht aan diezelfde vrije pers om de verantwoordelijkheid voor zorgvuldigheid en integriteit van het vrije woord te nemen. Mijn geloof in de kwaliteit en de zorgvuldigheid van de Nederlandse vrije pers is groot. Ik heb er dan ook vertrouwen in dat de bronbescherming, die sinds begin deze maand van kracht is, bij deze bijzondere beroepsgroep in goede handen is.’

• Lees hier de toespraak door minister Grapperhaus bij het Symposium Bronbescherming Journalisten op 17 oktober 2018 in Nieuwspoort Den Haag.