Hoe is het precies gegaan in de Toeslagenaffaire waarin tienduizenden mensen onterecht door de Belastingdienst werden bestempeld als fraudeur? Bemoeide Hugo de Jonge als minister van Volksgezondheid zich met de mondkapjesdeal van CDA-genoot Sywert van Lienden? En rapporteerde en duidde de nationaal terrorisme coördinator (NCTV) in zijn Weekberichten Internetmonitoring aan partners binnen de overheid in het geheim over polariserende politici? Het zijn recente voorbeelden van gebeurtenissen waarbij journalisten Wob-verzoeken hebben ingediend. De uitkomsten van die Wob-verzoeken laten vaak een ander beeld van de betreffende gebeurtenissen zien dan het beeld dat eerder door de betrokken overheidsorganen werd geschetst. De Wob is voor journalisten dus een belangrijk middel om informatie boven tafel te krijgen. Die Wob is per 1 mei 2022 vervangen door de Wet Open Overheid (Woo).
Even een stukje geschiedenis. De Wet openbaarheid van bestuur (Wob) was van kracht sinds 31 oktober 1990. Het was de opvolger van de Wob uit 1980 en nu is er de Wet Open Overheid (Woo) . In 2016 is de Woo al door de Tweede kamer aangenomen. Daarna heeft het lang geduurd voordat ook de Eerste Kamer zijn fiat aan de wet kon geven. Dat gebeurde uiteindelijk op 5 oktober 2021.
De Wet Open Overheid
In de memorie van toelichting van de wet wordt het doel van de Woo als volgt omschreven: overheden en semi-overheden transparanter maken, om zo het belang van openbaarheid van publieke informatie voor de democratische rechtsstaat, de burger, het bestuur en de economische ontwikkeling beter te kunnen dienen.
Bestuursorganen krijgen een inspanningsverplichting om uit eigen beweging documenten openbaar te maken. Dan gaat het niet alleen om informatie over de voorbereiding en uitvoering van beleid, maar bestuursorganen moeten ook openheid geven over de naleving, handhaving en evaluatie. Is het redelijkerwijs niet mogelijk zonder evenredige inspanning of kosten die openheid te geven, dan mag die achterwege blijven. Dit is ook het geval als er geen redelijk belang met openbaarheid wordt gediend. Maar welke documenten precies en wanneer actief openbaar moeten worden gemaakt wordt nog nader bepaald en gecommuniceerd, aldus de Rijksbrede instructie voor het behandelen van Woo-verzoeken.
Documenten die openbaar worden gemaakt op grond van een Woo-verzoek worden samen met het Woo-besluit nu nog voor iedereen gepubliceerd op www.rijksoverheid.nl, maar op termijn op het Platform Open Overheidsinformatie (PLOOI). Daarbij moet het wel gaan om informatie over beleidsmatige onderwerpen. Als het gaat om het verstrekken van informatie aan natuurlijke personen en rechtspersonen van gegevens die op henzelf betrekking hebben, dan wordt alleen de verzoeker geïnformeerd en vindt er geen openbare publicatie plaats.