Mag ik u wat vragen?

Zo staat er al sinds 1937 in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) van Staphorst een fotoverbod, waarmee fotografen bij overtreding een boete van (inmiddels) 225 euro riskeren. Maar ja, alles dat vóór de kerkdeur plaatsvindt is, net als in de rest van Nederland, de openbare weg.

En daar moet je van goeden huize komen om de pers het werk onmogelijk te maken door een dergelijk verbod. Zeker sinds de rechter korte metten maakte met een soortgelijk fotoverbod in de gemeente Wassenaar. Daar had de gemeente bij de komst van (destijds) kroonprins Willem en prinses Maxima een fotoverbod in de verordening opgenomen voor het (openbaar toegankelijke) bosgebied de Horsten, gelegen naast het nieuwe onderkomen van het koninklijk paar. De intentie was om vooral de roddelpers te beletten om vanuit de bosjes met telelenzen de achtertuin van Willem en Max te gaan bestoken.

Tot ergernis van vele koningsgezinden stapte de NVJ samen met het Genootschap van Hoofdredacteuren naar de rechter. Niet zozeer om de rode loper uit te leggen voor de paparazzi, maar om te voorkomen dat meer gemeenten openbaar toegankelijke plaatsen van dergelijke beperkende verboden zou gaan voorzien. De rechter verklaarde de verordening in strijd met artikel 7 van de grondwet en artikel 10 EVRM. Een belangrijke uitspraak, die ook tot gemeentes als Staphorst reikt. Voornoemd fotoverbod te Staphorst blijkt dan ook, zo erkende de gemeente eerder dit jaar, tot een dode letter geworden. De gemeente is tot het inzicht gekomen dat deze regel in het licht van artikel 7 van de grondwet en art. 10 EVRM niet langer te handhaven is.

Ook andere creatieve pogingen van gemeenten om de media buiten de deur te houden, strandden op de grondwet. Zo trachtte de gemeente Luttelgeest in 2016 de pers te weerhouden in het dorp verslag te doen van een bijeenkomst met bewoners over de komst van een asielzoekerscentrum door het afkondigen van een noodverordening. Daarbij werden media in een straal van 5 km rondom de gemeentegrens tegengehouden met een beroep op deze noodverordening. De burgemeester vreesde onrust rondom de bijeenkomst, als de media voor de deur zou staan. Maar ook hier werd de gemeente, reeds door haar eigen gemeentelijke bezwaarcommissie, tot de orde geroepen. Kortom, vrije verslaggeving op de openbare weg is een groot goed, dat niet zomaar door vlijtige burgemeesters of plaatselijke verordeningen opzij gezet kan worden.

Tja, en als er dan nieuws is, in zo’n dorp, dan zullen dus ook de bewoners, die niet zo kien zijn op het verstoren van de zondagsrust en het beantwoorden van vragen van een verslaggever met camera, hun aanwezigheid toch op zijn minst moeten laten welgevallen. Dat is overigens iets heel anders dan een verplichting om diezelfde pers te woord te staan. Want zo goed als de pers het recht heeft om aanwezig te zijn en vragen te stellen, zo goed heeft de kerkganger het recht om beleefd een antwoord op een gestelde vraag te weigeren. Dat laatste,  beleefd blijven tegen de pers, blijkt soms teveel gevraagd, zo ervaren steeds meer journalistieke collega’s de laatste jaren.

In achterstandswijken, bij demonstraties, maar dus ook in gesloten christelijke gemeenschappen zoals Urk en Krimpen wordt de pers in toenemende mate zeer agressief benaderd, soms met serieus letsel of schade aan apparatuur of auto’s tot gevolg. Hetzelfde geldt overigens in het digitale domein, waar veelal vrouwelijke verslaggevers en columnisten overspoeld worden met intimiderende boodschappen en bedreigingen.

Het lijkt alsof het fundamentele recht van de pers om in de openbare ruimte verslag te doen, beelden te maken en vragen te stellen, niet langer wordt geaccepteerd omdat de vertegenwoordigers van de pers niet hún waarheid brengen en daarmee tot een doelwit worden in plaats van neutrale verslaglegger. Het is een zorgelijke ontwikkeling, die ertoe leidt dat media maatregelen moeten nemen, die niet passen bij een vrij en democratisch land, waar vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel staat. Beveiligers mee bij reportages, de NOS-stickers van de auto’s en soms zelfs scherfvesten of helmen op bij het verslag, het is de journalistieke realiteit in 2021. Alles om ervoor te zorgen dat het verslag op straat nog wel gedaan kan worden. Want als de verslaggever niet meer ter plaatse kan komen, dan raakt een belangrijke pijler van de rechtsstaat pas echt zwaar beschadigd.

Deze bijdrage schreef Thomas Bruning voor Mediaforum, het Tijdschrift voor Media en Communicatierecht.