Op de World Press Freedom Day, in Nederland tot voor kort de Dag van de Persvrijheid geheten maar sinds dit jaar om ondoorgrondelijke reden omgedoopt tot Het festival van het Vrije Woord, maakte CDA-Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt zich oprecht boos over de in zijn ogen toenemende ‘incidenten journalistiek’. In een vraaggesprek met parlementair journalist Kees Boonman (voorheen Tros Kamerbreed) in het Hilversumse Beeld en Geluid gaf hij een toelichting op zijn rapport voor de Raad van Europa over de aanslag op de Maltese journaliste Daphne Caruana Gallizia. Een gevoelige kwestie waar Omtzigt nog niet zoveel over kwijt kon, omdat het onderzoek net gestart is. ‘We gaan eerst onderzoeken en komen dan met conclusies en niet andersom.’
Incidentenjournalistiek
maandag 14 mei 2018
Op een vraag van Boonman hoe het toch kan dat in de EVP/EPP-fractie waar het CDA in het Europees Parlement deel van uitmaakt ook leden van de partij van de autocratische Hongaarse president zitting hebben, ontstak Omtzigt in woede. ‘Ik ga daar niet over,’ antwoordde hij bits. ‘In het verleden hebben we een corrupt Italiaans, Duits en Spaans lid uit de Raad van Europa gezet, daar is geen woord over gerept.’ Omtzigt ging verder en verweet onder luid applaus van een zaal vol journalisten dat de journalistiek te veel uit is op incidenten. Hij haalde de pas uitgegeven meerjarenbegroting van de EU aan. ‘In die begroting wordt nog steeds veel geld gereserveerd voor de toetreding van Turkije. Terwijl er tientallen journalisten, wetenschappers en politici in de gevangenis zitten en de mensenrechten geschonden worden. Steeds wordt daar door lokale politici naar verwezen als je in Hongarije, Polen en Roemenië de vrijheid van meningsuiting aan de orde stelt.’ Voor dat aspect van de begroting is, volgens Omtzigt geen aandacht.
Op deze Dag van de Persvrijheid stond het journaille in de rij voor de rechtbank in Amsterdam vanwege de uitspraak over de ‘lawaaidemonstratie’. Het ene na het andere incident wordt gehypet. Tijd, geld en de wil om te scoren staan voorop. Onderzoeksjournalistiek staat onder druk. Achtergronden op het nieuws en analyses hebben plaats gemaakt voor meer entertainment, live-style- en smeuïge misdaadverhalen.
In Nederland is er, vergeleken met bijvoorbeeld België, Frankrijk of Duitsland, al helemaal weinig oog voor de EU, laat staan voor de Raad van Europa. Vaak alleen bij monde van MP Mark Rutte, Stef Blok (buitenlandse zaken) of andere regeringswoordvoerders haalt de EU het Acht Uur Journaal, RTL Nieuws en de voorpagina’s van de kranten. Ook in de berichtgeving over de pas gepresenteerde Meerjarenbegroting (2021-2027) van de EU werd het standpunt van de Nederlandse regering (‘te veel’) luid verwoord.
Je hoorde niet de relativering die de veel Vlaamse en Franse media maakten: dat de totale begroting van de EU slechts 1,1% van het bruto nationaal inkomen van de EU-staten bedraagt. In het perspectief gezien van een jaar, werken Nederlanders dit jaar tot 19 juni om aan de belastingverplichtingen van de Nederlandse staat te voldoen, terwijl de Tax Freedom Day voor de EU al op 2 januari viel. Dat perspectief ontbrak bij de berichten en over de 534 miljoen euro in de EU-begroting van dit jaar die in de autocratische handen van Erdogan verdwijnen alleen voor toetreding tot de EU werd gezwegen. Alleen de korting van 105 miljoen werd genoemd, maar die werd dan ook vermeld in een EU-persbericht.
Tien jaar na Nick Davies’ Flat Earth News is er weinig veranderd in het gedrag en het overschrijven van persberichten. Op zondagmiddag 17 juni komt Davies naar Nederland, Rotterdam, om terug te blikken, maar vooral ook om vooruit te kijken op de algemene ledenvergadering van de Vereniging voor Onderzoeksjournalisten VVOJ, waar ook niet-leden welkom zijn.