Drie Kamerleden hoorden de praktijkverhalen aan van enkele freelancers. Het zijn alledaagse verhalen, herkenbaar voor het aanwezige freelance publiek tijdens de hoorzitting donderdagmiddag in Nieuwspoort, en verbijsterend voor de politici. ‘Wat is er gebeurd?’, vraagt Steven van Weyenberg (D66) zich hardop af. ‘Wat hebben we als samenleving nog over voor het journalistieke medialandschap?’ Eerder die dag presenteerde onderzoeker Henk Vinken de Monitor Freelancers en Media 2016.
Ewout de Bruijn, een van de drie freelancers die zijn ervaringen deelde met de Kamerleden. Foto: Rob Nelisse
‘De omroepen vinden dat ze recht hebben op al je auteursrechten. Maar heb je een juridisch probleem dan is dat jóuw probleem, want je bent immers zelfstandige. Als je over tarieven begint, krijg je te horen dat je twee jaar geleden al een verhoging hebt gekregen. Naar mijn argumenten wordt niet geluisterd. Als ik me dus als een echte ondernemer wil opstellen dan ben ik uiteindelijk een loonslaaf. Als ik 40 euro per uur zou verdienen gaat hier de vlag uit.’ - Ewout de Bruijn, freelance verslaggever bij verschillende omroepen
‘Tijdens de onderhandelingen over prijs, gebruik en hergebruik heb ik er alles aan gedaan om tot een goed resultaat te komen. De redactiemanager was keihard en onverbiddelijk en uiteindelijk was het slikken of stikken. Hij had inzage in alle prijzen die ik de laatste jaren bij de verschillende kranten van dit mediaconcern in rekening had gebracht. De laagste prijs, een eenmalige illustratie gemaakt als proefballon, werd het uitgangspunt.’ - Een anonieme illustrator
Alsof we het hebben over de herinvoering van de slavernij, klinkt het na een beklemmende stilte. Dan geluiden van herkenning uit de zaal. Het zijn de vedergewichten die moeten opboksen tegen de zwaargewichten. Waar je voorheen foto’s en artikelen zelf kon doorverkopen, willen uitgevers nu het complete auteursrecht. Ze willen de content en denken daarmee een goudmijn te hebben. Ga je niet akkoord met dwingende voorwaarden, dan hoef je niet meer terug te komen. Ben je lid van Lira? Dan hoef je niet meer terug te komen. ‘Het is een vorm van chantage.’
Dit gaat veel verder dan de slechte positie van freelancers, reageert Kamerlid Steven van Weyenberg (D66). ‘Dit gebeurt er blijkbaar met het journalistieke product, zowel op lokaal, nationaal en internationaal niveau. Een gigantische kaalslag. Wat is er gebeurd? Wat hebben we als samenleving nog over voor het journalistieke medialandschap? Ik maak me grote zorgen.’ Dat doet ook Erik Ziengs (VVD). ‘Ik hoor de verhalen met stijgende verbazing aan. Dit is zo unfair. Het is een machtsverhouding waar we een gat in moeten slaan en waar we op zeer korte termijn naar moeten kijken.’
Even daarvoor was al uit de cijfers van de Monitor Freelancers en Media 2016 gebleken dat een forse 40 procent van de freelancers niet tot amper kan rondkomen. Met name jonge freelancers en de journalistieke beroepsgroepen, zoals schrijvende journalisten en fotojournalisten, leverden in 2016 in. 'De aanwas van jonge journalisten is gezond voor de beroepsgroep’, reageert Kees Schaepman, journalist en vice-voorzitter van Lira. ‘Nu blijken de betalingen voor jonge journalisten juist verslechterd te zijn. Het lijkt wel of de journalistiek een uitstervend beroep is.’
Zorgelijk, vindt ook Mei Li Vos (PvdA). ‘Zoveel journalisten moeten bijklussen om hun journalistieke werk te kunnen blijven doen. Het is de omgekeerde wereld als het gaat om mededinging. De freelancers vormen geen kartel, deze mensen hebben een onderhandelingspositie nodig.’ Maar collectief onderhandelen voor freelancers wordt nog steeds tegengehouden door de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Wel is in juni 2016 een motie aangenomen om dit voor de creatieve sector mogelijk te maken.
Een andere oplossing zou een cao zijn waarin ook afspraken voor zzp’ers worden gemaakt. De architectenbranche kent al dergelijke cao. De tweedeling tussen vaste werknemers en zzp’ers wordt steeds groter. Dat maakt een stelsel nodig waarin alle werkenden worden beschermd. ‘De arbeidsmarkt verandert. De werkelijkheid van werkgevers, werknemers, opdrachtgevers en opdrachtnemers is achterhaald’, zegt Huub de Graaff, directeur Sociaal Fonds Architectenbureaus.
Je moet wel collectieve afspraken maken, benadrukt Vos. ‘Zo werkt het in de creatieve sector.’ Van Weyenberg en Ziengs zien zzp-afspraken in cao’s niet zitten. Werkgevers en werknemers onderhandelen over zelfstandigen en niet met zelfstandigen. Een gevaar is bovendien dat afspraken over tarieven al snel de norm worden, ook voor heel goede freelancers.
Dat er oplossingen moeten komen en liefst een beetje snel en structureel, die boodschap is wel aangekomen bij de politici. Maar wat en hoe? Je goed organiseren, bepleit Vos. ‘Zoals in de Verenigde Staten alle acteurs lid zijn van een vakbond en waardoor ze het auteursrecht naar zich hebben toegetrokken. Geef het auteursrecht terug aan de makers in plaats van de distributeurs.’
Of een goedkopere vrijwillige arbeidsongeschiktheidsverzekering, oppert Van Weyenberg.
‘Maar ik word liever beter betaald’, klinkt er uit de zaal.
