Verschillende dagbladen, waaronder NRC Handelsblad, nrc.next, de Volkskrant, Trouw en Het Parool hebben in de afgelopen dagen een oproep geplaatst aan minister Verhagen van Buitenlandse Zaken waarin wordt gepleit voor gratie voor de Afghaanse journalist Sayed Parvez Kambakhsh. De oproep is een initiatief van Free Voice, het Genootschap van Hoofdredacteuren, de NVJ en Press Now.
Het huidige Afghanistan telt 300 kranten (waaronder 14 die dagelijks verschijnen), tenminste 15 TV stations, honderden radiostations (vaak in privé-eigendom) en 7 nieuwsagentschappen. De Afghaanse regering en de internationale gemeenschap verwijzen graag met trots naar deze mediadiversiteit als een van de grote stappen voorwaarts sinds de val van de Taliban, nu zeven jaar geleden.
Maar de journalistiek werkelijkheid is niet zo rooskleuring als het op het eerste gezicht lijkt. Een paar weken geleden nog werd een lokale correspondent in Kandahar vermoord. Op 10 februari van dit jaar werd het dagblad Payman gedwongen te sluiten. Payman heeft zich regelmatig kritisch uitgelaten over de regering, met name over corruptiepraktijken.
In het hele land worden journalisten ernstig in hun werk belemmerd omdat ze worden bedreigd, ontvoerd, of zonder eerlijk proces tot lange gevangenisstraffen veroordeeld. Een missie van de Franse organisatie Reporters Sans Frontières rapporteerde tussen juni 2007 en januari 2009 drie moorden, 24 gewonden, 35 doodsbedreigingen, 14 arrestaties, en 7 ontvoeringen van journalisten. Tientallen journalisten, vooral vrouwen en correspondenten in de provincies, werden gedwongen met hun werk te stoppen door bedreigingen en aanhoudende intimidaties.
Farida Hares, de vrouwelijke hoofdredacteur van het in 2004 met hulp van Free Voice opgezette Jeugdjournaal in Afghanistan bij RTA (Radio Television Afghanistan), is daar een voorbeeld van. Niet alleen zij, maar ook haar kinderen werden steeds vaker en heftiger anoniem bedreigd. Dat heeft Farida uiteindelijk een half jaar geleden doen besluiten om met man en kinderen te vluchten naar India.
De bedreigingen voor een vrije pers komen van verschillende kanten. Farida Nekzad van het onafhankelijke nieuwsagentschap Pajhwok: “Onze eerste zorg is de vijandigheid van de bewapende oppositie, vooral de Taliban. Daarnaast belemmeren religieuze en traditionele krachten vrouwelijke journalisten om hun werk te doen. Ook Warlords bedreigen journalisten die het wagen kritiek op hen uiten. En dan zijn er nog de internationale troepenmachten die journalisten hinderen in hun werk om informatie te verzamelen, vooral als het gaat om informatie over burgerslachtoffers.”
Maar ook de Afghaanse overheid treft blaam. De regering van Hamid Karzai doet er weinig aan om de cultuur van bedreigingen te beteugelen. Justitie en politie maken geen werk van het opsporen en berechten van moordenaars van journalisten. Journalisten worden zonder eerlijk proces tot lange gevangenisstraffen veroordeeld en in het is voor journalisten vaak lastig gewoon hun werk te doen omdat de regering hen hindert bij het verkrijgen van toegang tot officiële informatie.
De vraag is hoe Karzai kan werken aan de opbouw van een democratische samenleving als er geen vrije pers is. Een vrije pers is immers noodzakelijk om corruptie en machtsmisbruik aan het licht te brengen; om met onderzoeksjournalistiek de werkwijzen van de drugshandel bloot te leggen. Maar ook om economische en maatschappelijke ontwikkeling mogelijk te maken door relevante informatie te verstrekken aan de bevolking en nieuwe initiatieven aandacht te geven. Een vrije pers is nodig in ieder land om mensen een stem te geven, op de hoogte te brengen van hun rechten en informatie uit te wisselen zodat ze geïnformeerde beslissingen over hun eigen toekomst kunnen nemen.
De angst is groot dat de positie van de Afghaanse pers de komende tijd verder zal verslechteren door de verkiezingen dit jaar. Barry Salam van het radionetwerk Good Morning Afghanistan zei tegen de missie van Reporters Sans Frontières: “Met de deplorabele toestand in het land zal de regering er alles aan doen om terwille van hun herverkiezing de informatiestromen te beheersen. Wij zijn vrij, maar niet veilig.”
Om die reden hebben vier Nederlandse journalistieke organisaties (Free Voice, Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren, Nederlandse Vereniging van Journalisten NVJ en Press Now) afgelopen week hun zorg over de verslechtering van de persvrijheid in Afghanistan aan minister Verhagen overgebracht. Daarbij is hem gevraagd om dit onderwerp ter sprake te brengen in zijn ontmoeting met president Hamid Karzai en aan te dringen op de vrijlating van de Afghaanse journalist Kambakhsh.
Deze 23-jarige journalist werd in een geheim proces in 2007 ter door veroordeeld wegens ‘godslastering’, nadat hij was opgepakt wegens het verspreiden van een artikel over de positie van vrouwen in de Koran. Na wereldwijde protesten beloofde Karzai dat het recht zou zegevieren “in the right way”. De doodstraf werd daarna alweer in een geheim proces omgezet in een gevangenisstraf van 20 jaar.
De laatste hoop van Kambakhsh, die zich aan niets strafbaars schuldig heeft gemaakt, was in beroep te gaan bij het Afghaanse Hooggerechtshof. Artikel 34 van de Afghaanse grondwet stelt immers dat persvrijheid onschendbaar is. Maar in de zitting van dit hof op 11 februari, werd het vonnis van 20 jaar gevangenisstraf bekrachtigd, wederom in een zitting waar noch Kambakhsh, noch zijn advocaat toegang toe kregen.
Alle rechtsregels zijn in deze procesgang met voeten getreden. Ondanks de miljoenen dollars en euros die door het buitenland de afgelopen jaren in het Afghaanse rechtssysteem zijn gepompt. De advocaat Afzal Nooristani vat de situatie kort samen: “De rechters van het Hooggerechtshof zijn niet beter dan de Taliban.”
De enige hoop van Kambaksh is nu nog een gratieverlening door de president. Om die reden sluiten de vier Nederlandse journalistieke organisaties zich aan bij het verzoek tot gratieverlening dat Afghaanse en internationale journalistenverenigingen en mensenrechtenorganisaties steeds luider laten klinken. Het is een verzoek aan Karzai om te kiezen tussen de fundamentalisten in zijn regering of de regels van het recht en de democratie.
De internationale Afghanistan-conferentie in Den Haag biedt een mooi forum voor president Karzai om kleur te bekennen en de gratieverlening voor Kambakhsh aan te kondigen.
Bronnen: Reporters Sans Frontières –Afghanistanreport, maart 2009, IFJ verklaring 10/3/09, persbericht Reuters 18/0/09.
Thomas Bruning, Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ),
Bart Dijkstra, Free Voice
Leon Willems, Press Now