Voor het zevende jaar opeenvolgend neemt de persvrijheid wereldwijd af, nu voor het eerst in alle werelddelen, aldus Hans Verploeg, voorzitter van Free Voice, die op 3 mei de Freedomhouse Persvrijheid Barometer presenteerde. Op de barometer valt af te lezen hoe het is gesteld met de persvrijheid wereldwijd. Slechts 18% van de wereldbevolking kent volledige persvrijheid, een kwart kent gedeeltelijke persvrijheid en 57% van de bevolking leeft in landen waar geen persvrijheid is.
Van alle 195 landen die in het onderzoek zijn opgenomen zijn 70 landen gerangschikt als vrij, 61 als gedeeltelijk vrij, en 64 als niet vrij. Dit betekent dat de persvrijheid enigszins is afgenomen ten opzichte van 2007. Tot de hekkensluiters, de landen met geen enkele persvrijheid, behoren Cuba, Eritrea, Libië, Birma, Turkmenistan en Noord-Korea.
De gesignaleerde terugval in de persvrijheid tekent zich niet alleen af in de traditionele dictatoriale staten, aldus Verploeg. Ook Israël en Hong Kong gaan uit de categorie volledige persvrijheid naar gedeeltelijke persvrijheid. Italië is – na enkele positieve jaren – weer het enige West Europese land met de status gedeeltelijke persvrijheid. Deze landen hadden al een wat schraal medialandschap waarmee ze tot nu toe aan de staart van de categorie vrij bungelden.
Een korte blik op de regio’s:
Azië/ Pacific:
Slechts 6% van de bevolking kent hier persvrijheid, 51 % niet.
Cambodja wordt geteisterd door toenemend geweld tegen journalisten. De media in Hong Kong worden steeds meer gecontroleerd door het communistische regiem in Beijing.
Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjetgebieden:
Hier kent 18% van de bevolking persvrijheid, 57% niet.
Van alle regio’s is hier de grootste terugval in de persvrijheid. Journalisten zijn vermoord in Bulgarije, Kroatië, Rusland en er is toenemend geweld tegen journalisten en intimidatie van onafhankelijke media in Bosnië Herzegovina. In Rusland weigeren het politieapparaat en de rechtelijke macht journalisten te beschermen.
Midden-Oosten en Noord-Afrika:
Hier is geen land dat persvrijheid kent. 25% van de bevolking leeft in landen met gedeeltelijke persvrijheid, 75% in landen zonder persvrijheid.
Reisbeperkingen voor journalisten en pogingen om hun werk te beïnvloeden tijdens de Gaza-oorlog heeft ertoe geleid dat Israël, tot vorig jaar het enige land in de regio met volledige persvrijheid, voor het eerst deze status is kwijtgeraakt. In de bezette gebieden en de gebieden van de Palestijnse Autoriteit waren Hamas en Fatah voortdurend bezig vooral Palestijnse journalisten te intimideren.
Afrika beneden de Sahara:
11% van de bevolking kent persvrijheid, 44% niet.
Onder druk van wettelijke beperkingen loopt de persvrijheid in Senegal, vroeger een NGO-voorbeeld land, steeds verder terug. Een vergelijkbare ontwikkeling is te zien in Botswana, Tanzania en Zuid-Afrika.
Noord- en Zuid-Amerika:
41% van de bevolking kent persvrijheid, 55% gedeeltelijke persvrijheid en 4% geen persvrijheid.
Verbeteringen ziet Freedom House in Guyana, Haïti en Uruguay. Mexico scoort bijzonder slecht door onbestraft geweld door drugsbendes tegen journalisten en daarmee toenemende zelfcensuur. De centrale overheid weigert media die rapporteren over corruptie te beschermen tegen oneigenlijke druk van overheidsfunctionarissen. In de Verenigde Staten zijn er minder incidenten tegen journalisten geteld maar deze positieve ontwikkeling wordt overschaduwd door verlies aan pluriformiteit door een inkrimping van met name de dagbladsector.
West-Europa:
West-Europa kan zich nog steeds beroepen op het hoogste niveau van persvrijheid: 72% van de bevolking leeft in landen die persvrijheid kennen. Berlusconi’s Italië valt terug in de categorie ‘gedeeltelijke persvrijheid’. Het vrije woord wordt beperkt door gerechtelijke uitspraken, nieuwe wetten tegen smaad, en toenemende intimidatie van journalisten door de georganiseerde misdaad en extreem rechtse groepen. Freedom House heeft grote zorg over de toenemende concentratie van mediamacht. De premier van dit EU land heeft grote invloed op ca 85% van de televisiemarkt.
Enkele opvallende trends:
Kwetsbare democratie: De terugval in Israël, Italië en Taiwan illustreert dat gevestigde democratieën met gevestigde media niet resistent zijn tegen beperkingen van de persvrijheid. Verstevigen van de overheidsinvloed: Nieuwe autoritaire staten versterken hun controle op de media. Zie bijvoorbeeld Rusland, Ethiopië en Gambia.
Geweld en straffeloosheid: De mate van geweld tegen media en journalisten aan de kant van overheden en andere machtige partijen neemt toe.
Strafwetgeving: Zowel overheden als individuen beperken persvrijheid met bestaande wetten die gericht zijn op het voorkomen van haatzaai of het becommentariëren van religie of etniciteit of het voorkomen van het in gevaar brengen van de nationale veiligheid.
Nieuwe media: Nieuwe media zijn aanvankelijk vrijer dan de traditionele. Ze hebben de potentie om openingen te bieden aan onafhankelijke journalisten in landen met geen enkele persvrijheid als China en Iran. Dit jaar wordt echter geconstateerd dat overheden met een high tech instrumentarium internetvrijheid weten in te perken.
Hans Verploeg besteedde in zijn toespraak speciale aandacht aan de Sri Lankaanse journalist Tissa, voluit Jayaprakash Tissainayagam, en de Bosnische journalist Bakir Hadziomereiovic.
Tissa zit al langer dan een jaar gevangen en werd zonder arrestatiebevel opgepakt op grond van een antiterreurwet. Hij zou banden hebben met de Tamil-tijgers. Volgens Verploeg verdedigt Tissa de mensenrechten van alle burgers op Sri Lanka, ongeacht hun etniciteit.
De moslim Hadziomereiovic leeft al twee jaar onder intensieve politiebescherming omdat zijn kritische programma Zestig Minuten niet in de smaak valt bij twee religieuze en een politieke machthebber in Bosnië.
Volgens de Free Voice voorzitter staan deze twee journalisten symbool voor de achteruitgang van de journalistieke vrijheid in de hele wereld.