‘Kwaliteitsjournalistiek heeft zich staande gehouden’

‘Iedereen heeft zijn eigen waarheid. Daar ligt voor de traditionele journalistiek een enorme uitdaging’, aldus Renske Heddema (l) en Manon van den Brekel (beeld Wilmar Dik)

De kwaliteitsjournalistiek heeft zich het afgelopen jaar kunnen onderscheiden, zegt NVJ-voorzitter Renske Heddema. ‘Direct na de virusuitbraak hebben zich enorme oplagestijgingen voorgedaan. Dat duidt op een enorme nieuwshonger. Bovendien hebben mensen in die onzekere tijd behoefte aan duiding; niet alleen bij de grote kranten en platforms, maar ook lokaal was sprake van sterk oplevende mediabelangstelling.’

Op zoek naar betrouwbare informatie

Manon van den Brekel deelt die constatering. ‘De coronacrisis heeft laten zien dat ook jongere mensen als puntje bij paaltje komt waarde toekennen aan de traditionele media. In weerwil van nepnieuws en complottheorieën op sociale media is die groep op zoek naar betrouwbare informatie. Blijkbaar weten zij ergens het onderscheid te maken tussen een bericht op Facebook en het NOS-journaal of de Volkskrant.’

Heddema: ‘Wie daar oog voor heeft, ziet het verschil tussen kwaliteitsjournalistiek en de wereld van social media en de door algoritmes geregisseerde nieuwsstromen. Zo kan onderzoeksjournalistiek zich onderscheiden.’ Een gevaar is volgens haar dat steeds meer nieuwsconsumenten zich hebben teruggetrokken in hun bubbel; mensen die alleen binnen een soort van silo informatie met elkaar uitwisselen. ‘Iedereen heeft zijn eigen waarheid. Daar ligt voor de traditionele journalistiek een enorme uitdaging. Het is belangrijk kinderen al vroeg wat ik noem ‘mediageletterdheid’ bij te brengen. Daar moeten wij werk van maken.’

‘Jonge mensen moeten leren verschillen te zien’, zegt Van den Brekel. ‘Aan goede programma’s ontbreekt het niet.  Neem het briljante Jeugdjournaal. Niet alleen wat betreft onderwerpkeuze, maar ook als het gaat om diversiteit en inclusiviteit is dat het beste programma van ons land.’

Welk cijfer verdient de journalistiek?

Welk cijfer verdient de journalistiek in Covid-tijd? Hun oordeel varieert. Heddema: ‘Als ik zie hoe de journalistiek in Nederland zich in de coronacrisis staande heeft gehouden, dan geef ik een acht.’ Van den Brekel: ‘Als het gaat om Covid-19 dan heeft de pers het goed gedaan, daar ben ik het mee eens, maar te vaak gaat het in onze media over dezelfde mensen met dezelfde onderwerpen. Redacties zijn nog te eenzijdig samengesteld. Daar werken veel oudere witte hoogopgeleide mannen en witheid leidt tot een bepaalde positie in de samenleving. Het zorgt ervoor dat bepaalde vragen niet worden gesteld en bepaalde onderwerpen niet aan de orde komen. Dat is problematisch; daar moeten wij met elkaar eerlijk over zijn. Neem de Black Lives Matter-protesten. Het gaat om racisme en discriminatie, maar de journalistiek heeft het over de vraag of de deelnemers wel voldoende afstand hebben gehouden. Dan slaat de journalistiek de plank mis. Ik geef daarom een zeven en zeker niet meer.’ Renske Heddema nuanceert dat beeld. Zij ziet veel kleur aan tafel bij de Nederlandse talkshows.

Noodfondsen voor noodlijdende freelancers

Welk cijfer verdient de NVJ? Van den Brekel: ‘Alle medewerkers hebben een enorme inzet getoond. Ook voor hen was het een moeilijke tijd. Plotseling moest iedereen noodgedwongen thuis werken, maar het verenigingswerk is op een geweldige manier voortgezet.’ Heddema: ‘Het verenigingssecretariaat verdient wat mij betreft een driedubbele plus. Direct vanaf het begin van de coronacrisis is fantastisch werk verricht. We hebben heel snel noodfondsen opgericht voor noodlijdende freelancers. De NVJ heeft bij de minister om extra steun voor met name lokale media gevraagd. Dat was weliswaar ten dele een sigaar uit eigen doos, maar desalniettemin is er veel geld op tafel gelegd.’

Beginnende journalisten die net van school komen, staan het minst sterk. De Fair Practice Code is pas een begin

Wel moesten door de coronacrisis de campagnes over de prijs van journalistiek en de prijs van fotojournalistiek op een lage pit worden gezet. Heddema: ‘Maar achter de schermen heeft de NVJ de afgelopen tijd veel weten te bereiken. Na jarenlange gesprekken in de omroepwereld is de Fair Practice Code (FPC) getekend, dat is een enorme verworvenheid.’ Van den Brekel: ‘Die code is ook van belang voor jonge journalisten. Beginnende journalisten die net van school komen, staan het minst sterk. De FPC is pas een begin. Ik hoop over een tijdje niet meer te horen dat mensen bereid zijn voor een tientje per uur te werken.’

Collectief onderhandelen voor freelancers

Heddema heeft hoop op betere vergoedingen bij de grote uitgevers. Een integrale benadering van de arbeidsmarkt is één van de speerpunten voor 2021. ‘De uitgevers weten dat we dit dossier integraal willen benaderen. We zitten met elkaar aan tafel, maar die race is nog niet gelopen. Wel verandert er iets in de maatschappelijke discussie. Er is geen land in Europa waar het aantal zzp-ers zo sterk is gestegen. De commissie Borstlap heeft duidelijk gemaakt dat er iets moet veranderen. De NVJ is daarbij betrokken. En op Europees niveau komt collectief onderhandelen voor freelancers in zicht. Het kan niet zo zijn dat in Nederland mensen twee of meer banen nodig hebben om hun kop boven water te houden.’

Een ander speerpunt voor 2021 betreft aandacht voor persvrijheid en veiligheid. Ook in Nederland belemmeren boze burgers regelmatig het werk van journalisten. Van den Brekel: ‘De campagne Persveilig gaat door tot 2022, maar die toenemende spanningen laten zich niet zomaar oplossen.  Renske zei het ook al; als mensen via social media elke dag berichten horen over complotten, dan is het niet verwonderlijk dat zij zich afzetten tegen de traditionele media. Dat gaat niet veranderen, zolang social media werken zoals ze nu doen.’  

Meer commitment en meer levendigheid 

Ook staat volgend jaar de invoering van de nieuwe verenigingsstructuur met ledengroepen, vakgroepen en beleidsteams op de agenda. Kan de nieuwe structuur helpen om juist van onderop meer met elkaar te praten over het functioneren van de journalistiek? Heddema: ‘Het gaat erom een flexibele structuur te bieden die beter aansluit bij de huidige journalistiek. We willen meer commitment, meer levendigheid en meer openingen bieden voor initiatieven van bottom-up. ‘ Zij noemt een actueel voorbeeld. ‘De NVJ heeft sinds kort ook cartoonisten in haar gelederen. Ik kan me voorstellen dat een breed samengestelde ad-hoc ledengroep zich buigt over het gebruik van cartoons in de klas. De groep lost zich weer op als een advies is uitgebracht of een evenement is georganiseerd. Bovendien heeft elke afdeling straks een directe vertegenwoordiger in het bestuur. Dat komt de interne communicatie ten goede.’

Van den Brekel: ‘Als ik die nieuwe structuur verbind aan bijvoorbeeld het onderwerp inclusiviteit, dan hebben we straks een betere kans iets te veranderen. Jonge journalisten zien dat onderwerp. Als zij vervolgens de kans krijgen zich rond zo’n specifiek thema te organiseren, als we de juiste mensen samenbrengen, dan kan dat voor de NVJ en voor de journalistiek positief uitwerken.’

---

Renske Heddema en Manon van den Brekel

Renske Heddema is sinds september voorzitter van de NVJ. Zij is al 26 jaar correspondent in Zwitserland voor onder andere de Nederlandse en Belgische publieke omroep, Elsevier, FD, Vrij Nederland en de Standaard. Manon van den Brekel is het jongste bestuurslid van de NVJ. Zij is freelance (onderzoeks-) journalist. Ook is zij werkzaam aan Fontys Hogeschool Journalistiek (FHJ) in Tilburg.