Brengt virtual reality de werkelijkheid dichterbij, of is dat maar schijn? Namens de NVJ-sectie Internet organiseerde Jeroen Hoorn (o.a. Het Financieele Dagblad) - samen met The VR Cinema - op 10 mei een avond over virtual reality in de journalistiek.
‘Twee eeuwen geleden hoorden we pas na een dag of vijf dat er iets heftigs was gebeurd bij Waterloo. Nu is het heel gewoon om het nieuws via een livestream rechtstreeks te volgen. VR is een nieuwe stap in die ontwikkeling.’ Aan het woord is Bas Heijne, een van de podiumgasten bij de thema-avond over journalistiek en virtual reality (VR) van de sectie internet en The VR Cinema in Amsterdam.
Wat kan de journalistiek met VR of 360 graden-video? Waar liggen de grenzen? Welke onderwerpen zijn geschikt om in VR in beeld te brengen, en welke niet? Hoe dicht willen we eigenlijk op de werkelijkheid zitten? Wat brengt het in ons teweeg als we zelf kunnen rondkijken in een oorlogsgebied?
Vragen zoals deze staan centraal tijdens de avond, die van start gaat met het bekijken van drie journalistieke VR-producties: The Displaced, een documentaire van de New York Times over drie kinderen in verschillende oorlogsgebieden; een reportage van freelance verslaggever Hans Jaap Melissen voor KRO-NCRV over het arriveren van boten met vluchtelingen aan de Griekse kust; en – een stuk vrolijker – een documentaire over Cubaanse dansvormen.
Lesbos Refugees
Ongemakkelijk is een woord dat herhaaldelijk valt als de Samsung Gear VR-brillen weer af zijn. ‘Het is heel indringend, maar het heeft ook iets ongemakkelijks. Echte mensen in een nare situatie worden in een filmwereld gezet’, zegt Heijne, onder andere maker van de VPRO-documentaire De volmaakte mens, over de verhouding tussen mens en technologie.
Wat is echt?
Voor veel aanwezigen is het ‘de eerste keer’: ze hebben niet eerder een VR-bril op het hoofd gehad. Dat maakt de ervaring bijna automatisch indrukwekkend. Nina Polak, journaliste bij De Correspondent en auteur van een reeks artikelen over VR, is dat stadium ruimschoots voorbij. ‘Ik heb de wow-factor niet meer zo. Ik erger me vooral aan de beeldkwaliteit.’
Met het aantal pixels komt het in de toekomst wel goed, reageert Hans Jaap Melissen. Wezenlijk is volgens hem dat een journalistieke productie in VR of 360 graden een realistischer beeld geeft dan ‘platte’ videobeelden. ‘Als er ergens een aardbeving is geweest, krijg je op tv alleen de kapotte gebouwen te zien. Terwijl in de buurt nog heel veel huizen overeind staan. Als je filmt in 360 graden, kan dat niet. Dat geeft een eerlijker beeld van de werkelijkheid.’
Empathie
De consensus in de zaal is dat van de drie getoonde items, de reportage van Melissen het minst gestileerd en daardoor het meest effectief is: als kijker kijk je om je heen op het strand terwijl de veelbesproken vluchtelingenboten arriveren en hulpverleners de Syriërs opvangen. Missie geslaagd voor Melissen. ‘Mijn voornaamste doel is dat mensen zelf ergens kunnen zijn en daar kunnen rondkijken.’
Leidt dat tot meer betrokkenheid, is een logische vervolgvraag. Er is onderzoek dat daarop wijst, maar Heijne is sceptisch. ‘Mensen kunnen zich gaan afkeren. Bij het zoveelste lijk in de branding ben je murw.’ Hij verwacht nog een ander effect: ‘De techniek brengt ons dichter op de werkelijkheid, maar dat roept vanzelf een tegenreactie op: je krijgt meer behoefte aan duiding van die werkelijkheid.’
Polak kreeg naar eigen zeggen veel ‘conservatieve reacties’ op haar stukken over VR. ‘Lezers zeiden: het is genoeg, we hebben geen behoefte aan nog meer onderdompeling.’ Heijne kan zich er iets bij voorstellen. ‘De techniek brengt ons dichter op de werkelijkheid, maar dat roept vanzelf een tegenreactie op: je krijgt meer behoefte aan duiding van die werkelijkheid.’
Meer lezen? Hans Jaap Melissen schreef een serie artikelen over virtual reality en journalistiek. De Amerikaanse Knight Foundation publiceerde recent een rapport over het onderwerp.
(Foto: Simon Trommel)