‘Transparantie en open toegang tot informatie zijn de enige echte druk op regeringen om echte democratieën te blijven. Als we niet beschikken over de vrijheid van informatie en meningsuiting, leven we niet in een democratie. Als we geen vrijheid van informatie online hebben, hebben we deze ook niet offline.’ Aldus Birgitta Jónsdóttir tijdens haar Persvrijheidlezing op de Dag van de Persvrijheid.
Veel internetgebruikers zijn zich er niet van bewust dat hun online gedrag wordt gecontroleerd. Elke online stap die we nemen wordt in de gigantische databases van Google of Facebook opgeslagen, die ons vervolgens bestoken met gerichte advertenties. ‘Voor hen zijn we consumenten, we worden niet beschouwd als burgers met burgerrechten’, aldus Birgitta Jónsdóttir, lid van het IJslandse parlement en drijvende kracht achter het Icelandic Modern Media Initiative. ‘Ik denk dat niemand van ons zich dat realiseerde in het begin van internet. Weinigen zullen de verbeelding hebben gehad dat regeringen onze online privacy zouden schenden. We zouden dat soort praktijken verwachten in China of totalitaire regimes, maar niet in onze democratische wereld.’ Maar het overkwam de IJslandse politica toen de Verenigde Staten haar Twitter-gegevens opvroeg in verband met betrokkenheid bij de verspreiding van de film Collateral Murder.
Het probleem is dat er geen standaard of basiswet is die zich bezighoudt met de vraag of we consumenten of burgers op het internet zijn. Nergens staat dat we online dezelfde burgerrechten hebben zoals in de echte wereld. ‘Onze mensenrechten zullen zowel online als offline gelijk moeten zijn. Het is alleen dat ons rechtstelsel de online ontwikkelingen niet kan bijbenen.’
Een ander probleem dat Jónsdóttir aansnijdt is dat de media nog niet een vorm hebben gevonden om onderzoeksjournalistiek online goed toe te passen. ‘We moeten ons zorgen maken over de aanpak van klokkenluiders, het filteren van content en ook over de opbouw van internetprofielen. Stel dat je als journalist onderzoek doet naar kinderporno of terrorisme, dan wordt elke online onderzoekstocht geregistreerd met alle gevolgen van dien. Je eigen internetprofiel kan zich tegen je keren als autoriteiten informatie vinden die hen niet bevalt.’ Ze vindt dat onze online persoonlijke geschiedenis gelijk moet zijn aan die van offline geschiedenis en beschermd moet worden zoals alle andere privacyvoorschriften. Er moet daarom een internationaal debat komen over wat die privacy is.
Internet is een middel om grensoverschrijdend te werken, maar die grensoverschrijdende wereld is nu een bedreiging geworden, aldus Jónsdóttir. ‘Ik heb gezien hoe internet onze kwaliteit van het leven kan verbeteren en verrijken, maar ik heb ook gezien hoe machthebbers hebben ontdekt dat het internet moet worden getemd en onder controle moet worden gehouden.’
Het internet geeft mensen toegang tot informatie, maar toch is het een trend om alles geheim te maken, zonder consensus over wat er geheim moet worden gehouden. ‘Transparantie en open toegang tot informatie zijn de enige echte druk op regeringen om echte democratieën te blijven. Als we niet beschikken over de vrijheid van informatie en meningsuiting, leven we niet in een democratie. Als we geen vrijheid van informatie online hebben, hebben we deze ook niet offline.’
Modern boekverbranden gebeurt tegenwoordig dagelijks door een druk op de toets. We zullen alles in het werk moeten stellen om deze ontwikkelingen te stoppen door wetgeving en creatieve weerstand, aldus de IJslandse. Degenen die vrijheid van informatie hoog in het vaandel hebben zullen de firewalls en filters moeten afbreken. Het Icelandic Modern Media Initiative (IMMI) is een poging om het juridische kader voor vrijheid van informatie te upgraden. ‘Het creëren van een ‘safe haven’ moet ergens beginnen en IJsland is een goede plek omdat we hier de harde les hebben geleerd van waar geheimhouding toe kan leiden. Mensen snakken naar verandering en dus kan deze crisis worden gebruikt voor iets dat zeker gunstig zal zijn voor ons en hopelijk de rest van de wereld.’
Lees hier de integrale tekst van Birgitta Jónsdóttir.