Foto: Evert Bruinekool
De Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) en NVJ Academy hebben de handen ineengeslagen en bieden, na een succesvolle eerste editie in 2020, nogmaals de trainingscyclus Zoek het Uit aan, leidinggeven aan journalistiek onderzoek. Yvonne Dankfort (NVJ Academy) en Karel van den Berg (projectcoördinator) over het waarom van trainingen voor leidinggevenden. ‘Journalistiek is een intellectueel ambacht, een denksport. Dat intellectuele klimaat vraagt om een bepaalde manier van leidinggeven.’
Dat twee onderzoeksjournalisten zijn verkozen tot Journalist van het Jaar 2019 is geen toeval. Pieter Klein (RTL Nieuws) en Jan Kleinnijenhuis (Trouw) ontvingen de prijs voor hun diepgravende onderzoek naar de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Onderzoeksjournalistiek is serious business. De ontwikkeling van onderzoekstalenten krijgt nu zelfs een extra boost dankzij nieuwe projecten die van start kunnen met de subsidie uit de Regeling Talentontwikkeling van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Een van die projecten is de trainingscyclus Zoek het Uit, leidinggeven aan journalistiek onderzoek, ontwikkeld door de VVOJ (Vereniging van Onderzoeksjournalisten) en de NVJ Academy.
Onderzoeksjournalistiek is weer populair. Waar heeft dat mee te maken?
Karel van den Berg: ‘Na de verkiezingen van Trump en het referendum over de Brexit kwam het besef dat we die uitkomsten niet hadden zien aankomen. Wat hadden we niet onderzocht? Wat hadden we niet gevraagd? Wat hadden we gemist? We komen uit een periode dat het missen van nieuws een grote angst werd, maar inmiddels wordt dat verdrongen door het besef dat we daardoor ook niet onderscheidend genoeg zijn. Meerwaarde verdien je alleen maar met eigen ideeën en eigen onderzoek. Ik train redacties en dan is het steeds de vraag: hoe gaan wij vandaag onderscheidende waarde creëren in plaats van te voorkomen dat we nieuws missen. Dan gaan journalistiek en onderzoek weer meetellen.’
De VVOJ wilde onderzoeksjournalistiek al langere tijd op een hoger plan brengen. De NVJ Academy heeft veel ervaring in de organisatie en het geven van korte trainingen. Om de wens voor een trainingscyclus niet te laten versnipperen in kleine projecten besloten beide partijen hun krachten te bundelen om een duurzaam traject neer te zetten. Het liefst een ecosysteem, waarin onderwijsleergangen op elkaar aansluiten. Te beginnen met beginners, dan gevorderden en ten slotte voor leidinggevenden. De subsidieaanvraag werd voor een van de drie cycli gehonoreerd: leidinggeven aan journalistiek onderzoek.
Waarom een cyclus juist voor leidinggevenden?
Yvonne Dankfort: ‘Voor beginners biedt NVJ Academy al een basiscursus onderzoeksjournalistiek aan en er zijn meerdere partijen die dat doen. Een cursus voor leidinggeven aan journalistiek onderzoek bestond nog niet.’
Karel van den Berg: ‘Journalistiek is een intellectueel ambacht, een denksport. Dat intellectuele klimaat vraagt om een bepaalde manier van leidinggeven. Dat betekent dat je niet de baas speelt maar dat je faciliteert en mogelijkheden creëert. Eigenlijk kun je geen redacties trainen als je ook niet de leidinggevenden traint.’
Als projectcoördinator voerde Karel van den Berg in de aanloopfase gesprekken op redacties om de behoefte te peilen. Wat viel je in die gesprekken op?
‘We stelden net vast dat onderzoeksjournalistiek weer een onderscheidende meerwaarde heeft. Tegelijkertijd is er een economische component die er juist voor zorgt dat onderzoeksjournalistiek in de verdrukking komt. De eerste reactie destijds op het ontwrichte verdienmodel – het verlies van abonnementen – was dat onderzoeksjournalistiek een te dure tak van sport was. Inmiddels zie je op alle redacties dat er meer werk moet worden gedaan, met minder mensen en middelen. Dat maakt dat er altijd druk is op onderzoeksjournalistiek. Ofwel het project is te begrotelijk, ofwel het moet nu klaar, ofwel stel dat er niks uitkomt. Dan moet je wel heel sterk in je schoenen staan om door te gaan.
Wel zien we een kentering. Willen media bestaansrecht hebben, dan moeten ze stoppen met nieuws kopiëren en investeren in onderzoek en feiten. Dat belang wordt steeds meer ingezien. Waar je voorheen weleens een stuk kon overnemen en lezers minder kritisch waren, worden nu alle stukken zelf uitgediept. Dat verwachten lezers inmiddels ook.’
Wat kunnen leidinggevenden verwachten?
Karel van den Berg: ‘Projectmanagement is een belangrijk onderdeel. Hierin zijn concrete vaardigheden opgenomen om beter te brainstormen en tot ideeënvorming en kadering te komen. Vervolgens leren ze de basis van projectmanagement, dus hoe plan je samen een onderzoek. Hoe stel je een projectbegroting op? Welke technische middelen en nieuwe werkwijzen zijn nodig op je redactie? Welke mensen met welke competenties heb je nodig? Hoe deal je met onderzoeksjournalisten die kritisch en weinig meegaand zijn? Hoe meet je de impact en publieksbeleving? Hoe ga je om met juridische tegendruk?
Wat zijn in jouw ogen de meest cruciale onderdelen van de trainingscyclus?
Karel van den Berg: ‘Eigenlijk is steeds de rode draad hoe je van goede journalisten goede chefs kunt maken. Hoe ga je als leidinggevende niet dat journalistieke onderzoek in de weg lopen, maar er juist voor zorgen dat de journalisten hun werk kunnen doen?
Wat ik ook interessant vind is de journalistieke ethiek en juridische verantwoordelijkheden voor een leidinggevende. Mag je als chef weten wie de bronnen waren? Wat doe je als een klokkenluider de dupe wordt van je publicatie? Wat doe je als er gedoe is over een Wob-procedure? Dat soort vraagstukken vind ik heel interessant.’
Hoe is de trainingscyclus opgezet?
Yvonne Dankfort: ‘Het is gedeeltelijk een incompany traject en er zijn open inschrijvingen waar je leidinggevenden bij elkaar zet. Ook zullen er open inschrijvingen voor freelancers komen.’
Karel van den Berg is eigenaar van de Mediapraktijk. Hij geeft gastcolleges, training en advies in journalistieke creativiteit op redacties en beroepsopleidingen en symposia. In zijn journalistieke loopbaan was Van den Berg onder meer tv-verslaggever voor actualiteitenrubriek Netwerk.
Yvonne Dankfort is manager van NVJ Academy en verantwoordelijk voor de ontwikkeling en organisatie van alle cursussen binnen het opleidingsinstituut. NVJ Academy biedt jaarlijks meer dan 90 cursussen op het gebied van ondernemerschap, journalistieke vaardigheden, en veiligheid.
Interesse?
Bekijk hier alle informatie en schrijf je in!
